skanowanie0003 (185)

Wymienia się tu dwie rzeczy dla człowieka średniowiecznego najważniejsze: po pierwsze na świecie czyli ’na ziemi’ zbożny 'pobożny’ pobyt. Rzeczownik pobyt dochował się do dzisiaj, toteż sens jego rozumiemy, ale nie użyłoby się go dziś w takim jak tu kontekście. Powiedziałoby się: pobożne życie. Po drugie: po żywocie rajski przebył. Po żywocie rozumiemy, ale i tu nie dałoby się tego wyrazu użyć w dzisiejszym wierszu, choć można powiedzieć np. że długi i pracowity był żywot tego człowieka. Także z wyrazem przebyt nie ma kłopotu, bo od razu przychodzi na myśl pokrewny czasownik przebywać i od niego urobione przebywanie, którym najlepiej będzie objaśnić nie znany dzisiaj przebyt. Przymiotnik rajski znamy dobrze z dzisiejszego języka, ale niepodobna go użyć tak, jak jest w wierszu. Należałoby powiedzieć: przebywanie w raju. Mówi się co prawda i dzisiaj rajskie życie 'opływające w rozkosze jakby w raju’, ale to zwrot zleksykalizowany z wyraźną odmianką znaczeniową. Ostatnie dwa wersy okazały się dla dzisiejszego czytelnika szczególnie interesujące ze względu na te różne zmiany wyrazów pod względem formy i znaczenia.

4. [KOMPOZYCJA SKŁADNIOWA A KOMPOZYCJA WERSYFIKACYJNA - FIGURY STYLISTYCZNE]

Jeśli z kolei spojrzymy na tę część analizy, staje się oczywista duża częstotliwość występowania parzystych elementów stylistycznych. Warto to wrażenie sprawdzić, wymieniając te pary w osobnym wyliczeniu. Otrzyma się wtedy niekrótki rejestr form parzystych:

1.    Podział na 2 zwrotki zbudowane według wspólnego modelu, ale nie ze wszystkim sobie podobne, ani pod względem składniowym, ani wersyfikacyjnym.

2.    Zwrotka pierwsza liczy 3 wersy, zwrotka druga ma ich 6, czyli jest dwukrotnie większa (2x3).

3.    Apostrofa w pierwszej zwrotce obejmuje w układzie weryfikacyjnym dwa pierwsze wersy.

4.    Rzeczowników użytych w wołaczu ma wers pierwszy aż trzy, z czego 2 pierwsze połączone są paralelizmem i rymem: bogurodzica — dziewica.

5.    Wers drugi ma w wołaczu 2 rzeczowniki: matko, Maryja.

6.    W wersie drugim ma zastosowanie jeszcze jeden paralelizm, na który się składają 2 formy, zrymowane ze sobą: syna —₄ gospodzina.

7.    Kończący tę część wiersza wers trzeci składa się z 2 członów zdaniowych, a każdy z nich zawiera 2 wyrazy; razem jest ich tu 4.

8.    Wers ten liczy sylab 3x2.

Zwrotka druga, jak powiedziałam, nie jest co do budowy identyczna z pierwszą. Człony parzyste i tu występują, ale wzajemne stosunki tak się układających form są inne. Więc:

1.    Zaraz na początku tej części znajduje się znana już zrymowana para wyrazów: twego dzieła — Krzciciela, ale nie jest to taki układ, jak poprzednio. Tutaj objęta jest rymem para składająca się z trzech wyrazów: zaimka, przyimka, rzeczownika.

2.    Wołacz jest jeden: bożycze, ale wprowadzone przez ten wołacz zdanie rozkazujące w wersie następnym zawiera dwa bierniki: głosy, myśli.

3.    Kolejne dwa wersy są 2-zdaniowe z drugim podrzędnym, rozpoczynającym się od zaimka względnego (jąż, jegoż).

4.    Te dwa wersy (trzeci i czwarty) stanowią parę paralelną, przy czym każdy z nich zawiera w zdaniu nadrzędnym rozkaźnik, a w podrzędnym zdanie względne.

5.    Zaimków względnych jąż, jegoż użyto w wierszu tylko te 2 razy.

6.    Również 2 ostatnie wersy tworzą parę wersyfikacyjną i składniową (wspomniany już paralelizm obu członów).

Z tego rejestru wynikają dość oczywiście pewne wspólności wersyfi-kacyjne i składniowe. Co do ilości sylab poza idealną dwójką występują układy w rodzaju 2 + 2, a także 2x3.

Wzajemne przenikanie układu składniowego z wersyfikacyjnym, także treściowym, objawia się jeszcze w inny sposób. Naprzemianlegly paralelizm składniowy apostrofy, o którym była już mowa, wykazuje związki z przemiennym tokiem tych odcinków (5 -ę.3 + 5 + 3). Synonimie/, ność pary zdań rozkazujących tak bliska, że można je oceniać jako powtórzenie, podkreślona całkowitym ich paralelizmem składniowym WNpółgra ze ścisłą zgodnością sylabiczną wersów (3 + 3).

Może się wydawać, że użyty w pierwszej zwrotce schemat składniowy należy do częściej spotykanych w wierszach z apelem. Nietrudno Ntwlerdzki że jest inaczej. Przykład z pieśni Panna pana porodziła, /wrolko 5:

13