47 (137)

du seksualnego i zgwałcenia. Celowo używa się tu pojęcia „napad” dla podkreślenia, że nie chodzi tylko o wstrząs wywołany zgwałceniem, ale także o przekonanie ofiar, iż w wyniku napadu mogą stracić życie, że kryje się w nim bezpośrednie niebezpieczeństwo dla ich życia. Napad, którego celem jest dokonanie gwałtu stanowi krytyczną sytuację, w której zdolności przystosowawcze ofiary (jej możliwości radzenia sobie) zostają nagle skonfrontowane z wymaganiami ekstremalnej sytuacji zewnętrznej, w której napadnięta osoba nieoczekiwanie się znalazła. Jest to przeżycie silnego strachu związanego z zagrożeniem życia, a wymuszony akt płciowy stanowi czasem, jak możnaby sądzić, cenę za możliwość ocalenia życia. Badania A.W. Burgessa i L.L. Holm-stroma opublikowane w połowie lat siedemdziesiątych dostarczyły danych na temat reakcji kobiet będących ofiarami gwałtu. Autorzy opierając się na relacjach ofiar napadów seksualnych, opisali ich reakcje na zagrożenie napadem i zgwałceniem, reakcje podczas gwałtu oraz sposoby zachowania się w odległym od napadu czasie.

W pierwszej fazie napadu, radzenie sobie z sytuacją polegało zazwyczaj na próbie „uniknięcia” zdarzenia, przy czym napadnięte kobiety stosowały dwa określone typy strategii. Większość kobiet stosowała jedną lub wiele słownych form obrony takich jak przeciąganie czasu, przekonywanie, błagania, żarty albo groźby. Niektóre próbowały bronić się, atakując fizycznie napastnika albo uciekając od niego. Znaczna część napadniętych kobiet (1/3 spośród 92 badanych) stwierdziła, że nie była w stanie zrobić niczego w odpowiedzi na groźbę napadu (relacjonowały, że były jak gdyby „sparaliżowane”, w stanie krańcowego wyczerpania, albo po prostu „złamane” nim jeszcze mogły zacząć stawiać opór). W momencie, w którym ofiara uświadamia sobie, że niemożliwe jest uniknięcie zgwałcenia sytuacja taka nabierała życiowego znaczenia. W tym krytycznym momencie ofiary działały różnie, ale szczególnego znaczenia nabierały strategie poznawcze. Ofiary napadu mówiły, że starały się całym wysiłkiem woli skoncentrować na jakiejkolwiek innej myśli, odwrócić uwagę od mającego miejsce gwałtu (ten sposób postępowania opisały niemal wszystkie ofiary). Napadnięte próbowały zachować spokój, nie stawiać oporu, aby nie prowokować dalszej agresji i „jak najszybciej z tym skończyć”. Modliły się o pomoc i starały zapamiętać cechy napastnika. Także w tej fazie napadu strategie słowne były typowe dla wszystkich kobiet. Przybierały one formę np. przeraźliwego krzyku, lamentu po to, aby rozładować napięcie, odwlec moment zgwałcenia i zwrócić uwagę otoczenia, albo też była to forma przekonywania dla uniknięcia dalszego okrucieństwa i natarczywych żądań napastnika. Niektóre napadnięte kobiety broniły się przed napastnikiem, chociaż takie zachowanie jest czynnikiem wzmacniającym zachowanie napastnika. Niekiedy ofiary gwałtu mówiły

0    występowaniu u nich nie kontrolowanych reakcji fizjologicznych, takich jak pełne zahamowanie reakcji, mdłości

1    wymioty, utrudnione oddychanie i utrata przytomności. W ciągu pierwszych godzin po zgwałceniu reakcje emocjonalne były bardzo zróżnicowane i w różny sposób wyrażane: od bardzo silnej ekspresji do zahamowania („powściągliwości”) w ich wyrażaniu. W pierwszym przypadku reakcje emocjonalne wyrażały się w formie płaczu, szlochania, niepokoju i napięcia. W drugim przeżycia były tłumione, skrywane i sprawiały wrażenie powściągliwego spokoju lub przygnębienia (obie te formy występowały równie często). W ciągu kilku pierwszych tygodni po zgwałceniu obserwowano u ofiar szereg ostrych reakcji somatycznych takich jak ciężkie bóle głowy, poczucie zmęczenia lub znużenia, zaburzenia snu, a także utratę apetytu i mdłości. Równocześnie występowały reakcje psychologiczne: od strachu, poczucia upokorzenia i poniżenia oraz niepokoju do wściekłości,

91