Image 102

W języku potocznym używa się często pojęcia rynku konkurencyjnego oraz rynku monopolistycznego. Nietrudno jest zauważyć, iż sytuacja producenta butów będzie inna wówczas, kiedy buty oferują na rynku liczni producenci w porównaniu do sytuacji, kiedy producent butów jest jedynym wytwarzającym i sprzedającym ten produkt na rynku.

W teorii ekonomii wyróżnia się zazwyczaj cztery rodzaje konkurencji (cztery rodzaje rynków): konkurencja doskonała, monopol pełny, konkurencja monopolistyczna oraz oligopol.

Różnice między poszczególnymi kategoriami rynków (konkurencji) dotyczą sposobu, w jaki przedsiębiorstwo lub gałąź przemysłu wyznaczają ceny i rozmiary produkcji. W warunkach rynku doskonale konkurencyjnego przedsiębiorstwo przyjmuje cenę jako wielkość daną i dla osiągnięcia zakładanego celu może jedynie zmieniać wielkość produkcji. Przedsiębiorstwo działające w ramach konkurencji monopolistycznej lub oligopolu posiada znacznie większy wpływ na ustalanie ceny rynkowej swoich produktów.

Przedsiębiorstwa działające na rynku doskonale konkurencyjnym są podmiotami akceptującymi cenę rynkową, natomiast przedsiębiorstwa działające w ramach konkurencji niedoskonałej są podmiotami decydującymi o cenie.

Na rynku doskonale konkurencyjnym zmiany wielkości produkcji lub rozmiarów zakupów przez pojedynczy podmiot gospodarczy nie mają wpływu na cenę rynkową produktu. Sprzedający nie musi obniżać swoją cenę poniżej ceny rynkowej. Równocześnie jednak sprzedający nie sprzeda ani jednej jednostki produktu po cenie wyższej od ceny rynkowej.

Przedsiębiorstwa monopolistyczne posiadają pewien wpływ na kształtowanie cen sprzedaży swoich produktów na rynku. Ceny monopolowe ustalane są zazwyczaj w formie narzutu dodawanego do kosztów produkcji. Siła monopolu i w konsekwencji zdolność decydowania o cenie rynkowej zależą nie tylko od wielkości przedsiębiorstwa. Niewielki sklepik wiejski znajdujący się w znacznym oddaleniu od innych punktów handlowych posiada zacznie większe możliwości wyznaczania cen sprzedaży w swoim rejonie rynkowym aniżeli wielki dom handlowy zlokalizowany w mieście.

Poszczególne rodzaje rynków, które będziemy analizowali są modelami teoretycznymi, zbudowanymi przy pomocy szeregu założeń upraszczających rzeczywistość gospodarczą. Wprawdzie założenia modeli konkurencji doskonałej, monopolu pełnego, konkurencji monopolistycznej oraz oligopolu różnią się między sobą w istotny sposób, to jednak wszystkie cztery modele posiadają założenie wspólne, mówiące iż celem działalności przedsiębiorstwa jest maksymalizacja zysku.

Zanim jednak przejdziemy do szczegółowej analizy modeli konkurencji, warto przybliżyć sobie kategorie konkurencji doskonałej i niedoskonałej spoglądając na przykłady podane przez znanego ekonomistę amerykańskiego P. A. Samuel-sona (tabela 24).

Rodzaj konkurencji	Liczba producentów i stopień zróżnicowania produktów	Przykłady rynków	Stopień kontroli cen	Metody konkurencji handlowej
Konkurencja	• Liczni producenci	Niektóre rynki	żaden	Sprzedaż na
doskonała	• Identyczne	płodów rolnych		zorganizowanym
	produkty	(ziemniaki, pszeni-		rynku lub na
		ca, buraki itp.)		giełdach
Konkurencja
niedoskonała
1. Konkurencja	• Liczni producenci	Pasta do zębów,	znaczący
monopolistyczna	lub sprzedawcy	handel detaliczny		Konkurencja przy
	• produkty			pomocy jakości,
	zróżnicowane będące			reklamy; ceny
	bliskimi substytutami			administrowane
	• Nieliczni	Stal, aluminium	znaczący
	producenci
2. Oligopol	• niewielkie
	zróżnicowanie
	produktów
	• Nieliczni	Samochody,	znaczący
	producenci	maszyny
	• pewne zróżnico
	wanie
	produktów
	• Jedyny producent	Niektóre usługi	ogromny	Reklama i tworzenie
	• Jedyny produkt	publiczne		tzw. stosunków
Monopol	nie posiadający			(układów)
pełny	bliskich substytutów			społecznych

źródło: P. A. Samuelson, L’Economique, T. 2, Paris 1972, s. 168.

KONKURENCJA DOSKONAŁA

Sytuacja rynkowa określana mianem konkurencji doskonałej charakteryzuje się tym, że żaden z kupujących i sprzedających nie ma wpływu na cenę. Cena kształtuje się na rynku jako wypadkowa oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania wszystkich odbiorców na dany produkt. Zarówno dla producenta jak i dla konsumenta cena jest wielkością daną.

Teoretyczna konstrukcja modelu konkurencji doskonałej, lub rynku doskonale konkurencyjnego, opiera się na czterech podstawowych założeniach:

205