skanowanie0007 (99)

96 Różnorodność organizmów — przegląd systematyczny

mie, w glebie natomiast jest go znacznie mniej. Rośliny do budowy swojego ciała mogą wykorzystywać azot wyłącznie z jego związków. Dlatego dla żyzności gleb niezmiernie ważna jest działalność bakterii (i sinic) zdolnych do asymilacji azotu z atmosfery. Po obumarciu bakterii wbudowany w ich ciała azot staje się dostępny dla roślin. Zdolnością wiązania azotu atmosferycznego odznaczają się tzw. bakterie azotowe. Ży,_, one albo samodzielnie (formy wolno żyjące), albo w symbiozie z pewnymi roślinami.

Wolno żyjące bakterie azotowe są organizmami glebowymi. Należą do nich bakterie tlenowe (np. z rodzaju Azotobacter) i beztlenowe (rodzaj Clostridium). Bakterie te w strefie klimatu umiarkowanego dostarczają rocznie polom uprawnym 5—10 kg azotu na hektar.

Inny tryb życia prowadzą azotowe bakterie sym-biotyczne (głównie z rodzaju Rhizobium) — tzw. bakterie korzeniowe (brodawkowe). Mogą one asymilo-wać azot z powietrza jedynie współżyjąc z niektórymi roślinami — najczęściej motylkowatymi. Bakterie przenikają do wnętrza korzeni, np. łubinu, koniczyny, wyki, lucerny, fasoli czy grochu, i osiedlają się w tkankach. Pod wpływem wydzielin bakteryjnych w tkankach korzeni powstają brodawkowate zgrubienia (rys. 3.8). Bakterie korzeniowe dostarczają związków azotowych roślinie, z którą współżyją, czerpiąc od niej w zamian gotowe węglowodanowe substancje odżywcze. Ten rodzaj współżycia organizmów, z którego obaj partnerzy odnoszą korzyść, nosi nazwę symbiozy. Dzięki

Rys. 3.8. Brodawki na korzeniach łubinu spowodowane przez bakterie korzeniowe

symbiozie z bakteriami korzeniowymi rośliny motylkowate mogą rosnąć pomyślnie na glebach ubogich w związki azotowe. Związki azotowe dostarczane przez bakterie są gromadzone w różnych częściach roślin, m.in. w nasionach. Właśnie dużej zawartości białka zawdzięczają swoją wartość odżywczą nasiona grochu czy fasoli, a liczne rośliny motylkowate są cenną naszą. Powszechnie znane jest wykorzystywanie łubi-r. ^;ako tzw. zielonego nawozu. Zasiewy łubinu są zaorywane, a ulegająca rozkładowi masa roślinna wzbogaca glebę w związki azotowe. Bakterie korzeniowe na polu roślin motylkowatych mogą wiązać rocznie 100—200 kg azotu na 1 ha.

3.3.2.5.

Bakterie chorobotwórcze

Oprócz bakterii wolno żyjących i współżyjących sym-biotycznie z innymi organizmami występuje dość liczna grupa gatunków pasożytniczych. Bakterie pasożytnicze mogą rozwijać się wyłącznie kosztem innych organizmów — roślin, zwierząt i ludzi. Opanowując organizm żywiciela powodują one rozmaite schorzenia, często doprowadzając nawet do jego śmierci. Istnieją trzy przyczyny wywoływania przez bakterie objawów chorobowych. Pierwsza *£ to nagłe obciążenie organizmu ogromną masą obcych ciał w wyniku niezwykle szybkiego po zakażeniu rozmnażania się bakterii. Przyczyną drugą jest niszczenie przez bakterie tkanek żywiciela, wykorzystywanych jako substrat pokarmo-

wv. Przyczyna trzacia. najwaźniaiszB......- fo wy działa-

nie przez bakterie toksyn, czyli substancji jadowych, zatruwających komórki, tkanki, narządy lub płyny organizmu żywiciela.

# Choroby bakteryjne roślin. Niektóre bakterie pasożytnicze powodują choroby roślin — często gatunków o dużym znaczeniu gospodarczym. Bakteryjne choroby roślin (znanych jest ich przeszło 200) noszą nazwę bakterioz. Do wnętrza roślin bakterie wnikają przez otwory naturalne (np. szparki) lub przez uszkodzenia mechaniczne (pęknięcia, zranienia, otwory wydrążone przez owady). Żyją zwykle w przestworach międzykomórkowych, niektóre wnikają do żywych komórek. Wydzielane przez bakterie toksyny powodują najczęściej rozluźnienie tkanki poszczególne komórki oddzi0ibjci si& od siebie i Z8.mi0r&j<^. W nctsi^pstwi© igqo tkanka przekształca się w papkowatą, gnijącą masę. Choroba ta, nosząca nazwę mokrej zgnilizny, występuje m.in. na bulwach ziemniaków, korzeniach marchwi, pietruszki i owocach pomidora. Bakterie powodujące mokrą zgniliznę mogą atakować także pędy roślin, wywołując chorobę zwaną czarną nóżką (rys. 3.9). Obie choroby są przenoszone przez glebę, do której dostają się bakterie uwolnione po rozkładzie porażonych części roślin.

Bakterie mogą też wywoływać takie objawy chorobowe, jak wycieki śluzu lub gumy na pędach drzew,