skanowanie0008

Oscylując między „kobietą-czlowiekiem" a prostytutką, wysługuje sobie coraz jawniejszą u obu wzgardę. Stąd do najniższego poddaństwa — krok tylko. Smętny zaiste zmierzch „Pana stworzenia”.

Dzisiejsza deprawacja płciowa mężczyzn polega psychologicznie na tym, że ich zwierzęcość poszukuje kretynizmu.

Solidaryzuje się natomiast z kobietami:

Nadmierny heteryzm jest najwymowniejszym dowodem nie-zużytkowania ku lepszemu sit kobiecych.

Wszystkie bez wyjątku nosimy fatalne piętno wygnania z twórczych warsztatów życia, bytowania „kątem” w społeczeństwie, karmienia się konserwami wiedzy życia ułamkowej, fałszywej, z drugiej ręki. Wszystkie cierpimy na brak doświadczenia.

Nietrudno zauważyć, że wszystkich tych braków można by było uniknąć, gdyby się było... mężczyzną. Wkrótce zatem Komornicka wybierze — o paradoksie! — żnienawp dzoną płeć męską i będzie do końca nosić męskie Obranie.,

Owa zmiana płci podsuwa dalsze domysły: może nałożyły się tu na siebie w rozchwianej świadomości pojęcia związane z dwoma podobnymi w języku polskim wyrazami: „męstwo”, o którym stale Komornicka pisze, i „męskość”. Pragnienie męstwa mogło się przerodzić w pragnienie męskości. Autorka wyraźnie plącze się wśród znaczeń tych słów. Pisze w jednym z aforyzmów:

Męski charakter, czyli męstwo, zdobywa się tylko przez męskie doświadczenie, czyli przez doświadczenie męstwa...

(Z księgi modrości tymczasowej)

A może ta zmiana płci była po prostu tylko jednym z licznych objawów zaawansowanej choroby, wcale nie najważniejszym, ale najbardziej zauważalnym, bo najbardziej szokującym?

2. „Ból tworzenia cierpię”

Twórczość literacką rozpoczęta Komornicka od prozy. Cztery opowiadania wydane pod wspólnym tytułem Szkice (1894) powiększyły w znaczący sposób polski zasób utworów o tematyce dekadenckiej. Bohaterowie Szkiców charakteryzują się chorobliwą nerwowością, pesymizmem, przerostem świadomości, skłonnością do autoanalizy, przekonaniem o „pustce istnienia”. Cierpią na halucynacje i popełniają samobójstwa, czasem ulegają nirwaniczno-panteis-tycznemu roztopieniu w przyrodzie. Już tu zarysowują się pewne stałe cechy twórczości Komornickiej: postacie, którym autorka użycza bardziej niż innym swoich osobistych cech, miotają się między pragnieniem intensywnych przeżyć a znużeniem; skłonne są do autoanalizy i do samookreś-lenia („Jestem dzieckiem niezadowolenia, bólu i nienawiści”, s. 47), boją się obłędu, nie znoszą domowej tresury i despotyzmu mężczyzn. Już tu także pojawia się lot (co prawda, na razie, „w próżnię”), a także pęd (na koniu).

(^Młodziutka autorka doskonale zdawała sobie sprawę z faktu, że dotychczasowy wzorzec powieściowy ulega zmianie. Pisze o tym w interesującym tekście poprzedzającym Szkice, zatytułowanym Zamiast wstępu, podkreślając zmniejszanie się roli realizmu, a w związku z tym fabuły, inwazję psychologii ze zjawiskami „nieświadomości” i patologii włącznie, rolę wyobraźni, pogłębienie filozoficzne. Realizacja tych postulatów w Szkicach wypadła różnie: autorka ma wyraźne kłopoty z połączeniem tradycyjnie prowadzonej fabuły z prezentacją stanów psychicznych. Autoanaliza np. została przeprowadzona w ramach chwytów tradycyjnych: rozmowy lub listu.

Z balastu fabuły Komornicka szybko zrezygnuje. Jeszcze tylko raz podejmie próbę napisania powieści Halszka. Powieść współczesna, drukowana w „Gosie” w 1901 r. (nr 1-15), pozostała jednak nie dokończona. Natomiast utwo-

15