skanowanie0010 (55)

aksjologię każdej grupy cechującej się odrębną i złożoną z wielu aspektów wiedzą kulturową.^——i

Wiele lat' temu Edward Sapir zauważył, że każda dająca się wyodrębnię grupa społeczna charakteryzuje się wspólnym zakresem przekonań i praktyk symbolicznych, które powodują, iż możliwe jest powszechne porozumienie jej członków oraz samoidentyfikacja względem innych grup (Sapir, 1978, s. 38). Weźmy pierwszy z brzegu przykład. Jeśli założyć, iż taką odrębną grupą są także antropologowie kultury, wówczas ramy powszechnego porozumienia w obrębie tej wspólnoty wyznacza między innymi pojęcie kultury. Wprawdzie w „kulturze antropologicznej” nie ma zgody co do jednego i właściwego jej rozumienia i badania, ale analiza tego wyrażenia „dość prędko wyjawia, pod kolizją różnych treści, istnienie jednoczącej je tonacji uczuciowej. Ona to właśnie tworzy otoczę, powoduje, iż ów niezgodny szereg znaczeń odpowiada na to samo wezwanie” (ibidem, s. 170). Jednym z elementów składowych światopoglądu antropologicznego jest wyróżniona rola pojęcia kultury, a zwłaszcza teza: „wszystkie kultury są równe” (zob. rozdz. „Względność i uniwersalność”).

Wracając jednak do świata kultur badanych przez antropologię, możemy obecnie powiedzieć, że kultura jako zespół sądów i przekonań formujących powszechne porozumienie to w ogromnej mierze nie uświadamiany przewodnik po rzeczywistości społecznej każdej grupy. Gdy żyjemy w jej ramach i respektujemy przynajmniej podstawowy korpus obowiązującej wiedzy kulturowej, w kontaktach międzyludzkich nie musimy zwykle nieustannie wyjaśniać, co i w jakim celu robimy. Bywa niekiedy tak, że próbując przybliżyć nasz „sposób życia” obcokrajowcowi lub antropologowi, wskazujemy na główne normy i wartości zawarte w naszej kulturowej tradycji, wyjaśniamy powody, być może dziwacznych dla niego niekiedy praktyk i kryjące się za nimi standardy zachowań. To wszystko jednak nie wystarcza, aby stał się on natychmiast jednym z nas, mimo iż będzie miał ogólne pojęcie o elementach konstytutywnych naszego porozumienia, obowiązujących symbolach i hierarchii wartości.

Kulturę jako rzeczywistość myślową nie do końca można przedstawić za pomocą wzajemnie powiązanych zespołów sądów normatywnych i dy-rektywalnych. Formalny jej opis to ledwie mapa rzeczywistego bogactwa kulturowych realizacji. Urok antropologii polega na usiłowaniach, by przeniknąć, tak dalece, jak to możliwe, tajemnicę fenomenu kultury. Określenie „tajemnica” nie jest wcale przesadne i za bardzo metafizyczne. Wydaje się, że każdy z nas doświadczył uczucia podobnej bezradności, kiedy próbował wyjaśniać outsiderowi (którym bywa choćby własne dziecko!), dlaczego dana barwa głosu, gesty, określone słowa i frazy zdaniowe oznaczają akurat to, a nie co innego, jak zmienia się ich sens w zależności od kontekstu, jakie jest znaczenie „obowiązujące”, oficjalne, a gdzie się zaczyna interpretacja, parodia, pastisz. Sami, dzięki akul-turacji i partycypowaniu. w symbolicznej grze społecznej, formalnie

posiadamy tę wiedzę, ale nie bardzo potrafimy ją usystematyzować i wskazać jej niejawne założenia (semantykę). Tajemnica kultuiy to także „kulturalne” i „niekulturalne” sposoby oddychania, reguły nakrywania stołu w restauracji i kolejność serwowanych przystawek. Przed laty wielki antropolog-'Franz Boas powiadał wręcz, że każda kultura charakteryzuje się swóistym „geniuszem” i dlatego jest tworem unikatowym. Także ze względu na cechy, które zwykliśmy uważać za mało istotne, nie stanowiące przedmiotu głębszej refleksji./

Poczucie wspólnoty przekonań to ważna cecha wiedzy kulturowej; dziękfniej arbitralność kulturowych konwencji jest odbierana jako coś zupełnie naturalnego, „kanonicznego”, w tym więc sensie jedynie słusznego i prawdziwego. Powszechność porozumienia i społecznie „znatura-lizowana” konwencjonalność zamienia się w obowiązujący wzorzec myślenia i działania, którego podstaw nie dociekamy, ale według którego oceniamy konwencje obce. Symbole, którymi się posługujemy, wydają *-r się nam powszechnie zrozumiałe i czytelne do tego stopnia, iż przesłania to nam ich arbitralny, partykularny i historyczny charakter, (zob. rozdz. „Obrzędy i symbole”). Kiedy widzimy niespodziewanie }ńało-czerwoną flagę na jakimś budynku w Afryce, odruchowo spodziewamy się, że w pobliżu pojawi się rodak albo znaleźliśmy po prostu skrawek polskości (nasz orbis interior), choć dzieje się to na rubieżach świata (orbis exte-rior), w obcym systemie symbolicznym, całkowicie dla nas skądinąd nieczytelnym. ^łownym nośnikiem symbolicznych wyobrażeń jest język *-naturalny, który będzie przedmiotem szczegółowych rozważań w następnym rozdziale. Warto już jednak tutaj podkreślić, że z tego powodu, iż znaczenia związane z czynnościami i obiektami symbolicznymi są równie arbitralne i kontekstowe, jak dźwięki, wyrazy, frazy i zdania języka, właśnie ten ostatni dostarcza podstawowego, choć nie wyłącznego, klucza do analizy kultuiy symbolicznej.

(Ógólnie charakteryzowana w terminach sądów i przekonań kultura rozpada się na szereg wzajemnie powiązanych aspektów, które w antropologii zwykło się określać mianem dziedzin kult 14ry. Żyjąc w grupie społecznej (w plemieniu, grupie etnicznej, społeczeństwie narodowym lub jego subkulturze), jednostka partycypuje w różnych formach praktyk społecznych i posiada swoje określone miejsce w istniejącej hierarchii.

Im taka grupa bardziej jest złożona, tym większej potrzeba kompetencji, aby poruszać się adekwatnie w różnych dziedzinach jej kultury. Bywa tak, iż nikt nie może powiedzieć o sobie, że jest w posiadaniu kompetencji (wiedzy, przekonań) ogarniających całokształt praktyk grupy, której jest członkiem. Ale i tutaj istnieje stopniowalność wymogów: można nie orientować się w wielu dziedzinach ezoterycznych i specjalistycznych, można nie posiadać odpowiedniej wiedzy technologicznej, ale podobny brak kompetencji w przypadku języka stanowi główną barierę dla właściwego uczestnictwa w życiu wspólnoty albo w ogóle uniemożliwia udaną enkulturację. Wiedzą o tym doskonale wszyscy przybysze, którzy

53