skanowanie0045 (24)

531

DZIECI

mentami. W testach osobowości prosi się ich, żeby zgodzili się lub nie zgodzili z twierdzeniami, takimi jak „Często przechodzę na drugą stronę ulicy, żeby nie spotkać się z kimś znajomym”, „Nie winię osób wykorzystujących tych, którzy sami się o to proszą”, „Zanim coś zrobię, zawsze zastanawiam się, jak zareagują na to moi przyjaciele”, czy też „Ludzie opowiadają o mnie obraźliwe i wulgarne rzeczy”. Być może brzmi to podejrzanie, ale trafność takich testów została na ogół potwierdzona na wiele różnych sposobów - przynoszą one bardzo zbliżone wyniki w wypadku wielokrotnego badania tej samej osoby, a także umożliwiają wystarczająco trafne statystyczne przewidywanie tego, co mają prognozować. Testy ilorazu inteligencji (ii) prognozują osiągnięcia szkolne i zawodowe, a inwentarze osobowości korelują wysoko ze sposobem, w jaki daną jednostkę oceniają inni ludzie, jak również z jej „wynikami” życiowymi, takimi jak zaburzenia psychiatryczne, stabilność małżeństwa czy konflikty z prawem¹.

W innych badaniach zachowania rejestruje się za pomocą bardziej bezpośrednich metod. Uzbrojeni w stopery i notatniki studenci spędzają całe dnie na dziedzińcu szkolnym, obserwując zachowania dzieci. Kilku nauczycieli niezależnie od siebie ocenia uczniów pod względem poziomu agresji, a następnie oblicza się średnią dokonanych przez nich ocen. Ludzie ujawniają, ile czasu spędzają dziennie przed ekranem telewizora albo ile palą papierosów. Badacze rejestrują gotowe wyniki, takie jak wysoki odsetek absolwentów szkół, liczba wyroków skazujących czy liczba rozwodów.

Po dokonaniu pomiarów można obliczyć wariancję (zmienność) badanej próby, czyli średnią arytmetyczną kwadratów odchyleń wyników poszczególnych osób badanych od średniej grupowej. Wariancja jest liczbą odzwierciedlającą stopień, w jakim członkowie danej grupy różnią się między sobą. Na przykład wariancja masy ciała w próbie złożonej wyłącznie z psów rasy labrador byłaby mniejsza niż wariancja masy ciała w próbie zawierającej psy różnych ras. Wariancję można „kroić” na kawałki. Z matematycznego punktu widzenia można powiedzieć, że określony procent wariancji w danej grupie pokrywa się z jednym czynnikiem (będącym być może - chociaż nie na pewno - przyczyną wariancji), kolejny procent wariancji pokrywa się z drugim czynnikiem i tak dalej, przy czym wartości procentowe sumują się do 100. Stopień pokrywania się części wariancji z danym czynnikiem można zmierzyć, obliczając współczynnik korelacji - jest to liczba mieszcząca się w przedziale od -1 do +1, która odzwierciedla stopień, w jakim ludzie uzyskujący wysokie wyniki na jednej skali osiągają też wysokie wyniki na innej. W genetyce behawioralnej

1

Goldberg, 1968; Janda, 1998; Neisser i in., 1996.