skanowanie0073 (11)

55 8

TABULA RASA

dorośli, a więc zabrałyby się do sortowania brudnej bielizny i obliczania podatku dochodowego ” ”⁵⁴.

Nawet rzadkie przypadki potwierdzenia wpływu środowiska wspólnego oraz równie wątpliwe wyniki wskazujące na istnienie interakcji między genami a środowiskiem zdarzają się tylko wtedy, kiedy po „środowiskowej” stronie tego równania zastąpi się rodziców rówieśnikami. Dzieci, które dorastają w tym samym domu, zwykle są do siebie podobne pod względem skłonności do zachowań przestępczych, niezależnie od tego, jak blisko są ze sobą spokrewnione. Jednakże to podobieństwo występuje tylko wtedy, kiedy dzieci są w podobnym wieku i razem spędzają czas poza domem - z czego można wnioskować, że należą do tej samej grupy rówieśniczej⁵⁵. Badanie przeprowadzone w Danii na dużej próbie dzieci adoptowanych wykazało z kolei, że biologiczne dzieci skazanych przestępców łamią prawo nieco częściej niż biologiczne dzieci uczciwych obywateli, co wskazuje na niewielld ogólny wpływ genów. Owe skłonności przestępcze okazały się jednak nawet kilkakrotnie wyższe w wypadku dzieci adoptowanych przez ludzi, którzy sami byli przestępcami oraz mieszkali w dużym mieście - czyli dzieci o genetycznie podwyższonym ryzyku przestępczości, które, jak można wnioskować, dorastały w dzielnicach o wysokim wskaźniku przestępczości⁵⁶.

Wszystko to nie znaczy, że rodzice nie odgrywają żadnej roli. Pod wieloma względami rodzice są niezwykle istotni. Przez większą część dziejów naszego gatunku najważniejszym zadaniem rodziców było utrzymanie dzieci przy życiu. Rodzice mogą oczywiście krzywdzić swoje dzieci, dopuszczając się wobec nich przemocy lub je zaniedbując. Wydaje się, że w ciągu pierwszych kilku lat życia dzieci potrzebują osoby, która by je pielęgnowała oraz troszczyła się o nie, chociaż nie musi to być rodzic, a być może nawet nie musi to być osoba dorosła - dzieci osierocone i mali uchodźcy często rozwijają się stosunkowo dobrze, jeżeli znajdują pociechę u innych dzieci, nawet jeśli nie ma przy nich rodziców ani innych dorosłych⁵⁷ (nie znaczy to, że takie dzieci są szczęśliwe, ale wbrew popularnemu poglądowi nieszczęśliwe dzieci nie zawsze wyrastają na dysfunkcjonalnych dorosłych). Rodzice wybierają dla swoich dzieci środowisko, a tym samym wybierają im grupę rówieśniczą. Zapewniają dzieciom wiedzę i umiejętności, takie jak umiejętność czytania czy grania na instrumentach muzycznych. Z pewnością mogą też wpływać na zachowania swoich dzieci w domu, podobnie jak wszyscy ci, którzy mają władzę, mogą oddziaływać na zachowania innych na swoim terytorium. Wydaje

⁵⁴    Harris, 2000, s: 282.

⁵⁵    Harris, l998a/2000, rozdz. 13; Rowe, 1994; Rutter, 1997.

⁵⁶    Góttfredson i Hirschi, 1990; Harris, 1998a/2000, rozdz. 13.

⁵⁷    Harris, 1998a/2000, rozdz. 8.