Skanowanie 10 04 27 41 (44)

z płaszczyzny fizycznej na płaszczyznę abstrakcyjna jest oczywiście dobrze znane jako warunek powstania metafory. Według teorii kognitywistycznej jest to podstawowy mechanizm rozwoju ludzkiego języka.

Mimo że postrzeganie związków między ruchem i procesem przepływu energii jest najbardziej typowym sposobem pojmowania zjawisk fizycznych w procesach poznawczych, związek ten nie zawsze pozostaje w cen-i • trum naszej uwagi. Ciała fizyczne nie muszą przekazywać własnej energii innym ciałom: mogą tę energię zużywać na przemianę własnego stanu; w takich językach, jak język polski, konfiguracjom tego typu odpowiadają struktury gramatyczne z czasownikami nieprzechodnimi lub zwrotnymi:

r fanek biegnie Janc/: się kąpie. .

tlak już powiedzieliśmy, zdolność ludzkiego umysłu do abstrakcji umożliwia nam pojmowanie ruchu także w kategoriach ruchu abstrakcyjnego. Taki nich odbywa się nie w przestrzeni fizycznej, lecz w abstrakcyjnej przestrzeni pojęciowej, która nie stanowi bytu w sensie fizycznym. ^rI\vorzone przez ludzki umysł przestrzenie mają cechy analogiczne do znanej nam z doświadczenia zmy-. słowego przestrzeni trójwymiarowej; umiemy je zaludniać abstrakcyjnymi przedmiotami, a następnie rozmieszczać w nich te przedmioty według określonych parametrów.

Zilustrujmy to prostym przykładem. Wzięta z przepisu kucharskiego instrukcja Podawać cieple z pozoru nie ma nic wspólnego z ruchem — ani w sensie dosłownym. ani w sensie abstrakcyjnym. Przy bliższej analizie okazuje się jednak, że można tę instrukcję rozumieć na dwa sposoby: bez szerszego kontekstu nie wiadomo, czy potrawę należy nieco podgrzać po wyjęciu z lodówki, czy też może raczej nieco przestudzić po wyjęciu z pieca. A zatem zrozumienie tego prostego zdania wymaga odniesienia jego treści do pojęcia skali temperatury, na ;<g

której sytuują się wielkości między „gorącym” i „zimnym”. Skala taka istnieje w przestrzeni pojęciowej analogicznie do istnienia skali termometru w przestrzeni fizycznej: ma określoną rozciągłość i stopnie, i opisywana potrawa „porusza się” wzdłuż niej podczas (abstrakcyjnego -w momencie czytania przepisu!) procesu przygotowywa-nia jej do podania na stół. Dwuznaczność interpretacji wynika z naszej niepewności co do tego, w jakim kierunku ten ruch powinien się odbywać. Jest to jednak oczywiście abstrakcyjnie pojmowany⁷ ruch abstrakcyjnego przedmiotu, który zachodzi w przestrzeni pojęciowej, a nie w przestrzeni fizycznej (por. fizyczny proces przenoszenia dania z lodówki do piekarnika lub odwrotnie).

Pojęcie ruchu abstrakcyjnego odgTywa istotną rolę w opisie języka, między innymi ze względu na mnogość w językach metafor przestrzennych z tzw. czasownikami ruchu. Metafory⁷ takie są bardzo liczne także w języku polskim:

Przebiegi oczyma wszystkie nazwiska na liście ¹ Przeszła dwie poważne operacje itp.

Pojęcie ruchu wiąże się oczywiście z pojęciem odległości, które w przypadkach najbardziej prototypowych również dotyczy przestrzeni fizycznej. Ono także rozszerza się na przestrzenie pojęciowe, dając początek licznym metaforom. Tak więc w języku polskim (a także w wielu innych językach) mówmy⁷ o dalekich krewnych i o bliskich powiązaniach, o odległej przeszłości i o niedalekiej przyszłości.

Wszystkie powyższe przykłady dowodzą słuszności założenia, które—jak już powiedzieliśmy wyżej — leży u podstaw kognitywnej teorii języka. Pokazują one mianowicie, że sposób, w jaki człowiek buduje system pojęciowy odpowiadający⁷ rzeczywistości, która go otacza, znajduje bezpośrednie (Kibicie w języku, którego używa, oraz że struktura języka, który⁷ człowiek tworzy na potrzeby komunikacji, jest bezpośrednim (Klbiciem strukfcuryzacji pojęciowej, według której jego umysł dokonuje organizacji otaczającej nas rzeczywistości.