skanuj0004 (488)

Przedmowa

8 się ona w tej książce — byłoby to jednak tylko suche, w telegraficznym skrócie ujęte zestawienie stwierdzeń, dat i faktów, skąpo tylko ilustrowanych przykładami. Autor wolał pójść inną drogą, gdyż chciał napisać przystępną opowieść o dziejach naszego języka ojczystego. Zamiast więc informować o każdym szczególe: każdej, najdrobniejszej nawet zmianie głoskowej, każdej końcówce przypadkowej i jej losach itp. — wolał wybrać do omówienia najważniejsze zjawiska, procesy i ogólne tendencje rozwojowe całych dziejów polszczyzny i przedstawić je w sposób jasny, zrozumiały, wyjaśnić ich źródła, przebieg i skutki na podstawie wyrazistych przykładów. Takie były zamiary autora. Czy i w jakim stopniu udało mu się je urzeczywistnić, czy istotnie powstała książka w miarę „strawna” i interesująca — to już inna sprawa. Ocena w tym względzie należy do czytelnika.

Oczywiście z tego wszystkiego nie wynika, by z pożytkiem czytać mogli tę pracę tylko uczniowie szkół średnich i kolegiów nauczycielskich. Jak się wydaje, może być ona przydatna tym wszystkim, którzy — dysponując znajomością elementarną pojęć i terminów gramatycznych — interesują się przeszłością naszej mowy ojczystej. A jej znajomość jest niewątpliwie bardzo pożyteczna. Z jednej strony pomaga zrozumieć obecny stan polszczyzny i te zmiany, które się w niej na naszych oczach dokonują, z drugiej zaś — uzupełnia naszą ogólną edukację historyczną, gdyż język jest narzędziem kultury umysłowej narodu i jednym z najważniejszych wykładników świadomości narodowej, a jego historia — ważnym składnikiem całości naszych dziejów ojczystych. Zgodnie ze swoim popularnym charakterem książka pozbawiona jest tzw. aparatu naukowego. Autor nie powołuje się na opracowania, z których korzystał, choć nie zawsze referuje poglądy powszechnie przyjęte. W historii języka polskiego jest jeszcze wiele zagadnień spornych, na które nie ma jednego, powszechnie przyjętego poglądu. Z natury rzeczy autor zajmuje wobec nich stanowisko do pewnego stopnia subiektywne. W pewnych kwestiach — zwłaszcza w sprawie pochodzenia i powstania polskiego języka literackiego oraz w sprawie chronologii niektórych wpływów obcych na język polski — autor wyraża sądy przynajmniej częściowo nowe, oparte na własnych badaniach, których wyniki przedstawił — na gruncie naukowej literatury językoznawczej — w pracach już opublikowanych lub też czekających na druk.

Wskazówki bibliograficzne, zamieszczone na końcu książki, ograniczone są do minimum. Obejmują one przede wszystkim syntetyczne opracowania historycznojęzykowe o charakterze podręcznikowym (zainteresowany czytelnik znajdzie w nich wskazówki co do dalszej literatury przedmiotu), a z prac szczegółowych jedynie te, które zawierają uzasadnienie stanowiska autora w sprawach spornych, na które nie ma do dziś jednego, powszechnie przyjętego poglądu.

Wprowadzeniem do lektury jest Wstęp. Autor stara się w nim możliwie przystępnie i gruntownie wyjaśnić podstawowe dla językoznawstwa historycznego pojęcie zmiany językowej. Bez dogłębnego zrozumienia jej istoty i mechanizmu lektura najbardziej nawet popularnego zarysu dziejów polszczyzny nie może przynieść spodziewanych korzyści: można wprawdzie opanować pamięciowo zjawiska i procesy językowe, o których mowa, niepodobna jednak ich naprawdę zrozumieć, a tym samym gruntownie i trwale przyswoić.