skanuj0023 (150)

4.3. Gatunki specjalnej troski

113

i hcliofilna jest także modliszka zwyczajna zasiedlająca prześwietlone polany w lasach sosnowych oraz chwatosz pluskwiakowiec i inne gatunki związane z murawami kserotermicznymi. Kserotermiczny pająk gryziel stepowy może w dodatku żyć tylko w murawach rozwiniętych na stosunkowo luźnej glebie, bo tylko w takiej jest on w stanie wykopać głęboką norę wykorzystywaną jako schronienie, punkt startu do łowów i miejsce rozrodu. Inne bezkręgowce, np. owady błyszczka mikrogam-ma i miedziopierś arktyczna żyją wyłącznie na torfowiskach wysokich, a ginący, wyraźnie tlenolubny małż gałeczka żeberkowana jest gatunkiem wymagającym czystych, szybko płynących rzek nizinnych. Przykładów wąskich przystosowań zwierząt do najrozmaitszych siedlisk jest wiele.

Zagrożenia niektórych stenobiotycznych gatunków zwierząt, przede wszystkim bezkręgowców wynikają także z ich ścisłych zależności od innych organizmów. Rzadki w Polsce opiętek białowieski wymaga m.in. obecności starych osik w prześwietleniach lasów lub na ich skraju. Forma dorosła tego chrząszcza składa bowiem jaja wyłącznie na gałęziach i pniach wywróconych, obumierających albo ściętych drzew osiki, pod której korą żyją później larwy, a w drewnie rozwijają się poczwar-ki (Gutowski 1993; Gutowski i Ługowoj 2000; Biły 2002). Z kolei motyl nadob-nica alpejska składa jaja wyłącznie w szczelinach kory starych buków, w których także rozwijają się larwy i poczwarki, rzemlik kropkowany w podobny sposób wykorzystuje wiązy, a dla rozwoju zagrożonej u nas ryby różanki niezbędne są osobniki szczeżui wielkiej, gatunku także ginącego, w której jamach skrzelowych ryba ta składa jaja.

Warunki przetrwania gatunków specjalnej troski

Podane przykłady gatunków — wymierających, zagrożonych i rzadkich, występujących na granicy zasięgu lub tworzących izolowane i niewielkie populacje — powszechnie określanych mianem specjalnej troski wskazują, że warunkiem ich przetrwania może być jedynie bierna lub czynna ochrona ekosystemów, w których skład one wchodzą. Dla wielu gatunków roślin i niektórych gatunków zwierząt tracących swoje naturalne siedliska lub znajdujących się w krytycznym stanie liczebności, pomocna okazuje się także ich ochrona w warunkach ex situ, a zatem uprawa roślin w ogrodach botanicznych lub hodowla zwierząt w ogrodach zoologicznych, parkach narodowych lub specjalnych ośrodkach hodowlanych, a następnie przenoszenie osobników na stanowiska zastępcze lub zasilanie nimi naturalnych populacji. Prawna ochrona gatunkowa jest najczęściej dodatkową formą utrzymania przy życiu gatunków specjalnej troski, eliminująca z listy potencjalnych zagrożeń lub znacznie ograniczająca bezpośrednie niszczenie lub zabijanie przez człowieka (zob. rozdz. 9).

Gatunki nadmiernie eksploatowane przez człowieka

Dla pewnej liczby gatunków głównym i bezpośrednim zagrożeniem był lub nadal jest człowiek. Zagrożenie to wynika z nadmiernej eksploatacji populacji gatunków użytkowanych w przeszłości lub obecnie albo ze świadomego tępienia roślin łub wybijania zwierząt traktowanych jako chwasty lub szkodniki. Nadmierna eksploatacja populacji i świadome niszczenie osobników dziko żyjących gatunków jako przyczyna ich wymarcia lub skrajnego zagrożenia są dobrze udokumentowane