skanuj0037 (74)

4.6. Ekosystemy specjalnej troski

127

■atomiast wskazuje na ich dużą wartość przyrodniczą. Zasadniczym argumentem a ochroną prawną powinna być ocena aktualnego stopnia zagrożenia ekosystemów,

ire można wyeliminować lub złagodzić przez wprowadzenie takiej ochrony. Jeżeli obecnie i w dającej się przewidzieć przyszłości nic im nie zagraża, to nie ma potrzeby mnożenia liczby obszarów chronionych. Tak bywa np. z rzadkimi ekosystemami wysokogórskimi na terenach niedostępnych dla turystów albo z reliktowymi ekosystemami torfowisk w otoczeniu rozległych kompleksów leśnych. W obu przypadkach ich stan powinno się jednak okresowo monitorować, by w razie zagrożeń można było w porę objąć je ochroną prawną i zastosować niezbędne zabiegi ochrony czynnej lub wyeliminować czynniki powodujące niekorzystne zmiany.

Czerwone listy typów zbiorowisk roślinnych i typów siedlisk

W wielu krajach Europy sporządzane są czerwone listy ginących i narażonych na wyginięcie typów zbiorowisk roślinnych, opatrzonych na wzór gatunków z czerwonych list symbolami oznaczającymi stopień zagrożenia. Obecność na czerwonej liście takich syntaksonów powinna być sygnałem dla organów ochrony przyrody do rozważenia sposobów ochrony reprezentującej je zbiorowisk roślinnych jako składników zagrożonych ekosystemów. Silny związek fitocenozy z warunkami glebowymi i klimatycznymi powoduje, że dzięki ochronie fitocenoz chroni się zarazem swoisty dla niej biotop, którego stan warunkuje los organizmów heterotroficznych. Takie podejście do ochrony ekosystemów stało się podstawą wyróżniania tzw. siedlisk przyrodniczych będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty Europejskiej i chronionych w krajach Unii Europejskiej w formie obszarów Natura 2000 (zob. rozdz. 5 i 9). W ogromnej większości identyfikatorem tych siedlisk jest włamie typ zbiorowiska roślinnego.

W Polsce dotychczas nie opracowano listy ginących zbiorowisk roślinnych lub zanikających biotopów w skali całego kraju, chociaż taka potrzeba od dawna była sygnalizowana. Problem zagrożenia zbiorowisk roślinnych w Polsce dostrzegł już blisko 100 lat temu wybitny botanik i prekursor ochrony rodzimej przyrody Marian Raciborski, który na łamach lwowskiego Kosmosu zamieścił artykuł o konieczności ochrony zagrożonych zbiorowisk roślin (Raciborski 1910). Apel w podobnej sprawie sformułował w 1922 roku Seweryn Dziubałtowski (1883—1944), ale listę zbiorowisk proponowanych do ochrony ścisłej i częściowej opublikowano dopiero 60 lat później (Fijałkowski 1982).

Czerwona lista typów

ekosystemów

Pierwszą wnikliwą analizę zagrożenia roślinności, obejmującą 280 typów zbiorowisk Polski niżowej, wykonała H. Piotrowska (1986), według której aż 66% zbiorowisk należało wówczas do mniej lub bardziej zagrożonych. W tym samym czasie K. Zarzycki (Zarzycki i Wojewoda 1986) sporządził wykaz ginących i zagrożonych ekosystemów Polski oraz rozwijających się w ich obrębie grup zbiorowisk roślinnych. Z tych danych wynika, że do ginących i zagrożonych należy 11 typów ekosystemów, których roślinność reprezentuje 4 związki, 12 rzędów i 3 klasy syntaksonomiczne.

Nie opracowano dotąd pełnej zweryfikowanej listy zagrożonych w skali Polski typów fitocenoz lub ekosystemów, istnieje natomiast czerwona lista zbiorowisk