skanuj0119 (7)

242 AKSJOUKilA I I Y( /SA

a właściwą mu doskonałością odniesioną do dobra człowieka przybiera posiać sądu analitycznego, „to działanie jest dobre” (oddawanie drugiemu, co mu się należy, mówienie prawdy, czynienie dobra bliźniemu jest działaniem dobrym czyli rzeczą dobrą). Ponieważ ma on charakter ogólny (odnosi się do wszystkich aktów podpadających pod daną kategorię) i zawiera w sobie element wartościowania, zwie się ogólnym sądem wartościującym. 7. chwilą zaś, kiedy zostaje wyrażony na zewnątrz za pomocą odpowiedniego znaku, staje się oceną Równocześnie nasuwa sic wniosek, że jeżeli sądy te opierają się na obiektywnie uwarunkowanych pojęciach wartości i wyprowadzone zostały w sposób praw idłowy. wówczas uznać je można za sądy pewne. Są to także sądy orzekające, ponieważ polegają na stwierdzeniu, że dana właściwość moralna przysługuje danemu przedmiotowi.

Ogólne sądy wartościujące są różnorakie odpowiednio do istniejących absolutnych wartości moralnych. Zbiór tych wszystkich sądów' w terminologii etycznej nosi nazwę ..rozumu słusznego” (ratio recta). Widać od razu. że termin „rozum" nie oznacza tu wcale samej władzy poznawczej ani poszczególnych psychologicznych aktów poznaw czych. Przez rozum słuszny rozumie się jedynie logiczną treść odpowiednich sądów , o ile wyrażają one adekwatnie obiektywną treść odpowiednich wartości, czyli o ile są sądami prawdziwymi.

Rozum słuszny (praw-idłowy) jest zatem synonimem prawdy moralnej. Ma ona swój wymiar ontyczny w postaci świata obiektywnych i absolutnych wartości moralnych, któremu odpowiada z kolei wymiar logiczny. Prawdziwość ogólnych sądów wartościujących polega bowiem na ich zgodności z obiektywną rzeczywistością odpowiadających im wartości. Wynika stąd, że w tradycyjnym pojęciu prawdy moralnej sprawd/a się klasyczna definicja prawdy rozumianej jako „przymierzenie" względnie „dopasowanie" (adacquatio) umysłu do przedmiotu poznania. Rozum słuszny jest takim właśnie dostosowaniem ludzkiego intelektu do obiektywnego świata moralnego i poprawnym odczytaniom panujących w nim praw idłowości. Jest przeto pojęciem zbiorowym, ogarniającym wszystkie prawdziwe sądy etyczne. W każdym z nich odtwarza prawdę odpowiedniej gatunkowo określonej wartości moralnej, aby przez ich scalenie w nadrzędnej kategorii „dobra godziwego” (ho-uum hoHestum) nadać im piętno całościowej wizji moralnej doskonałości osoby ludzkiej. W tej też postaci wchodzi w skład filozoficznego systemu etyki chrześcijańskiej jako jedna / podstawowych kategorii jego aksjologii.

241

\ III. RDI.ACKiól NYCU SADÓW WARTOM IU \< Y< II W MOR M NYM...

< )gólne sądy w artościujące jako kryterium dobra i zła w moralnym /wstępowaniu człow ieka

Wyjaśnienie genezy ocen moralnych otwiera drogę do podjęcia następnego zagadnienia, które tyczy roli tychże ocen w moralnej praktyce człowieka. Chodzi po prostu o to, do czego służą człowiekow i te oceny, jakie moralne zadanie może on z ich pomocą wykonać.

Odpow iedzi na postawione pytanie szukać należy w samych ocenach, mianowicie w prostej charakterystyce ich treści. Wiadomo bow iem, żc oceny moralne orzekają o dobru określonych kategorii aktów ludzkich (gdy się bierze pod uwagą oceny pozytywne), względnie o ich złu (w wypadku ocen negatywnych). A zatem człowiek, w którego świadomości funkcjonują tego rodzaju ogólne sądy. może za ich pomocą rozpoznawać, które ze spełnianych przez niego bądź. przez innych ludzi aktów przynależą do kategorii działań dobrych, które zaś do działań złych; innymi słowy czyniąc tak. odróżnia akty dobre od złych. W teorii poznania intelektualne narzędzie, innymi słowy to. za pomocą czego odróżnia się zdania prawdziwe od fałszywych. zw ic się sprawdzianem, czyli kryterium praw dy i fałszu. Analogicznie w etyce narzędzie umożliwiające odróżnienie aktów dobry ch od złych zwie się sprawdzianem, czyli kry terium dobra i zła moralnego. Otóż tę właśnie rolę pełnią ogólne sądy wartościujące. Ma to duże znaczenie zarówno dla konstruowania poprawnej teorii normatywno-ctycznej, jak i dla praktyki moralnej człowieka. Ogólne sądy wartościujące przez to. żc umożliwiają rozpoznanie, które z konkretnych jego aktów należą do kategorii aktów dobrych, które zaś złych, stwarzają podstawę do formowania sądów sumienia Wiadomo zaś. żc bez sądów sumienia niemożliwe jest moralne postępow anie człow ieka, przed etyką przeto jako teorią moralności otw iera się w tych sądach nowa perspektywa w badaniu zjawiska moralności, której wypadnie poświęcić osobny traktat.

W tradycyjnej terminologii tę funkcję ocen moralnych wyrażano za pomocą terminu norma manifestaliva, w języku polskim ..norma manifestatywna". Ponieważ jednak we współczesnej polskiej terminologii etycznej termin ..norma" wiąże się raczej z pojęciem reguły imperatywnej, powinność i owej, dlatego w celu uniknięcia ewentualnych nieporozumień lepiej będzie wspomnianą funkcję ogólnych sądów wartościujących zastąpić terminem „kry terium dobra i zla moralnego".