skanuj0125 (6)

260 DLONTOLOGIA 1.1 Y( /NA

ta korelacja na wzajemnym przyporządkowaniu sobie odnośnych podmiotów za pomocą ich swoistego zwrotnego ze sobą sprzężenia. W każdej bowiem powinności odpowiedniego zachowania się zawiera się tego rodzaju podporządkowanie odnośnego podmiotu względem innego czy innych podmiotów. że koniecznym tego następstw em jest wyposaż.cnic tych podmiotów w dostosowaną do tego podporządkow ania w ładzę, możność zachowania się, czyli w upraw nieme. Podobnie posiadane przez określony podmiot uprawnienie z natury rzeczy oznacza taką możność zachowania się, że jej znowu konsekwencją staje się analogiczna powinność postępowania ze strony innych podmiotów. W powinności kryje się więc uprawnienie, w uprawnieniu - pow inność. To współzawężlanie się pow inności i uprawnienia zakłada w ięc swoisty typ jedności łączącej objęte nią podmioty. Otóż siłą sprawczą, a zarazem wyjaśniającą racją tej jedności jest nadrzędny w stosunku do tych podmiotów, a w ięc ponadindywidualny imperatyw.

Ogólne imperatywy tworzą zatem podstawę i źródło, z którego wypływają i na której się opierają odpow iadające im powinności i uprawnienia. Toteż zjaw isko deontyczne jest czymś więcej, aniżeli tylko doraźnym układem sprzężonych ze sobą sił, które poza tym układem mogą również rozwijać właściwą sobie akty w ność. Jest ono w gruncie rzeczy jednością, co prawda heterogenną, a więc w swych składowycłi elementach zróżnicowaną, niemniej jednak scaloną w strukturę wewnętrznic zwartą i poruszaną tkwiącą w- niej samej zasadą działania. U podstaw konstrukcji zjawiska deontycz-nego leży ogólny imperatyw, którego dwoma przejawami, można powiedzieć skutkami formalnymi są powinność i uprawnienie. Z uwagi więc na tę dominującą pozycję imperatywu w strukturze zjawiska deontyczncgo stanie się on głównym przedmiotem dalszego ciągu analizy uzupełnianym w razie potrzeby refleksją nad powinnością i uprawnieniem.

b) Kolejne ustalenie nic nastręcza większych trudności, ponieważ polega na prostym zastosowaniu do zjawiska deontyczncgo wniosków uzyskanych w toku rozważań nad zjawiskiem wartości. Id/ic o to, że wśród różnych elementów wchodzących w skład duchowej zawartości tego zjaw iska (akty poznawcze, wolitywne dążenia, stany emocjonalne) za właściwe two-r/ywo jego dynamicznej treści przyjmuje się podstawowe pierwiastki rozumne. poznawczo-dążeniowe (intclcklualno-wolilywnc), nie zaś emocjo-nałnc-uczuciowc. Podobnie z dwu składników' dających się wyróżnić w rozumnej warstw ic zjawiska deontyczncgo, do jakich należy akt przeżycia i jego przedmiot w postaci imperatywu, powinności i uprawnienia, czynnikiem określającym dynamiczną tożsamość tego przeżycia jest jego przedmiot (imperatyw), nie zaś akt przeżycia. Zainteresować się natomiast wypada, co szczególnego wykrywa w tym przedmiocie analiza filozoficzno-etyczna.

c) Najbardziej charakterystycznym elementem od tej strony widzianego przeżycia deontyczncgo okazuje się w imperatyw ie jako ogólnym nakazie zawarta jednostronna, bo pozbawiona ud/ialu woli odnośnych podmiotów apndyktyc/ność w determinowaniu tychże podmiotów do działania. Apo-dyktyczność ta przybiera postać bądź konieczności działania, gdy się urzeczywistnia w podmiocie jako powinność, bądź możności, takiego działania. z którym w iąże się prerogatywa wysuwania odpow iednich roszczeń, kiedy występuje znowu jako uprawnienie. Ta też imperatyw na apodyktycz-ność rodząca tej samej natury konieczność względnie moc roszczenia w ymaga wyjaśnienia, ponieważ pełni rolę determinacji do działania podmiotu rozumnego, a więc wolnego, wyposażonego w atrybut dokonywania alternatywnych wyborów. Konieczność zaś działania i wolność w yboru, jak się /daje, naw zajem się wykluczają. Kaniowska antynomia konieczności i wolności w człow ieku ma, jak widać, głębokie zakorzenienie w prawidłowościach jego rozumnej dynamiki. Jak zatem wyjaśnić apodyktyczność konieczności imperatywu w kontekście wolności człowieka?

Przede wszystkim ujmując problem oil strony negatywnej (i bardziej oczywistej) należy powiedzieć, że owej koniccznościowcj determinacji nic można rozumieć w sensie deterministycznym. Nic wnosi w ięc ona w to przeżycie jakiegoś psychicznego czy fizycznego nacisku zmuszającgo dany podmiot do takiego lub innego działania bądź do poświadomego ulegania silniejszemu motywowi. Determinacja imperatywna działa na gruncie nienaruszonej wolności woli.

Rozpatrywana zaś w aspekcie pozytywnym determinacja ta charaktery zuje się tym. że 1* wyznacza podmiotowi rozumnemu jeden typ działania do spełnienia lub zaniechania. 2° zachowuje swą ważność niezależnie od woli poddanego tej determinacji podmiotu, co świadczy 3® iż ma ona źródło „na zewnątrz” działającego podmiotu, w jakimś ponadindywidualnym „autorytecie”, innymi słowy jest dzieleni odrębnej od działającego podmiotu „imperatyw no-twórczcj" siły.

Wskazana tu różnica poziomów, na której kształtuje się rzeczyw istość właściwej człowiekowi wolności woli oraz imperatywnej konieczności moralnego nakazu dowodzi, że sprzeczność między tymi dwiema strukturami jest pozorna. Nasuwa się też wniosek, że wyłącznie „autonomiczna”, abstrahująca od zewnętrznych uwarunkowań interpretacja zjawiska deontyczncgo nic uwzględnia bardzo istotnego aspektu jego „hcteronomieznośei" i prow adzi do jednostronnych wniosków. Analiza filozoficzna świadczy, że w sa-