skanuj0169 (4)

350 Ul (IMOMK.IA I IY( /\*

poruszania się itp. Na podstawie tej analogii można by tę jakość nazwa, (i tak autorzy czynią) władzą moralną, która daje człowiekowi możność dzia łania etycznego, czyli krótko ..władzą moralną do działania etycznego”. W tym stadium analizy' omawiane uzdolnienie do działania etycznego przedstawia się jako obiekty wna jakość tkwiąca w osobie jako podmiocie rozumnym wcześniej i niezależnie od jego i wszelkiego w ogóle poznania. Jest jakości.i podmiotu, a więc w tym znaczeniu jest czymś podmiotowym (subiektyw nym). Równocześnie jednak jest uzdolnieniem danym mu niezależnie od jego subiektywnych doznań i poznania. Na tej znowu podstawie uznać ją trzeba za byt obiektywny. Ostatecznie uzdolnienie to nie jest bowiem niczym iii nym. jak tylko zaktualizowaniem w podmiocie moralnego działania Impr ratywnej mocy tkw iącej w prawic przedmiotowym jako zobiektywizowa nym znaku woli prawodaw cy.

Wyposażenie osoby ludzkiej w zdolność działania godziwego nie koń czy łańcucha skutków wynikłych z prawa obiektywnego w konkretnych podmiotach moralnych. Poniew aż człowiek jest bytem rozumnym, działa jącym za pomocą rozumu i woli, przeto i urzeczyw istnione w jego osobo wości uzdolnienie moralne przejawić się musi w jego świadomości. D/ic)c się to w ten sposób, że owo uzdolnienie stając się przedmiotem poznania udziela się tym samym woli człowieka, dzięki czemu człowiek w pełni, tzn. we wszystkich elementach swej struktury' bytowej, zostaje dyspoin* wany do spełnienia aktów moralnych.

Pow inność (ojjiciwn) / upraw nienie (ius)

Ostatecznym wnioskiem poprzedniej analizy było stwierdzenie, że wszelkie prawo podmiotowe (żarów no naturalne, jak i pozytywce) wyłania się / pu w a obiektywnego jako skutek przybierający postać moralnego uzdolnicm.i człowieka do działania godziwego. Zakorzenia się ono niejako i odpowu.l nio moralnie kształtuje zarówno osobę człowieka w jej bytowym, substancj.il nym przekroju, jak też przysługujące jej rozumne władze. Obecnie przyjr/o się należy owemu uzdolnieniu, aby sprawdzić Jaką przedstawia ono r/ec/y w i stość moralną: prostą w swojej wewnętrznej budowie czy też złożoną?

Otóż biorąc pod uwagę wspomniane już kilkakroć poprzednio dane do stępnego nam doświadczenia moralnego stw ierdzić wypada, że występu «• ono w dwu podstawowych formach: jako pow inność i jako uprawnirnii (w terminologii łacińskiej: ofjk ium et ius). Wynikają one jednakow o / obie1 tywnego prawa naturalnego, ale sposób, w jaki uzdalniają człowieka do ctyt nego działania, bywa różny. Pow inność, która bywa też często nazywana

obowiązkiem, utożsamia się / moralną koniecznością określonego działania W świadomości naszej przedstawia się więc w postaci moralnego musu (np. I»« »w inicncm szanować rodziców, mam się uczyć, mam obowiązek uiścić dług ilp.). Z tego względu powinność niesie ze sobą zacieśnienie sfery działania człowieka, nakłada nań moralne ciężar)' i ograniczenia.

Inaczej ma się rzecz z uprawnieniem. Polega ono bowiem na tym. że czyni człowieka władnym do czynienia albo posiadania czegoś. Użyczając człowiekowi tego rodzaju możności rozszerza tym samym sferę jego żv nowego działania, czyli obdarza go specyficzną moralną wolnością. W po-tocznym języku moralnym przejawia się to w wyrażeniach: mam prawo posiadać rzeczy na własność, wolno mi wybrać sobie odpowiadający nu zawód, jestem uprawniony do podjęcia jakiejś sumy pieniędzy czy reprezentowania kogoś itp. Powinność więc i uprawnienie stanowią dwie różne postacie prawa podmiotowego. Mimo to pozostają we wzajemnej korelacji, która również powoduje odpowiednie konsekwencje.

/ pragnienia etyczne i uprawnienia jurydyczne

Świadomość moralna poucza nas, że z każdą powinnością idzie w parze l.tkicś uprawnienie i na odwrót każdemu uprawnieniu odpowiada czyjaś pow inność, obowiązek. Te wszakże korelacje układają się rozmaicie, co powoduje z kolei wykształcenie się w sferze prawa podmiotowego dwu różnych typów uprawnienia, tzw. uprawnienia jurydycznego (ius iundi • um) oraz upraw nienia wyłącznie etycznego (ius niere ethicum).

a)    Uprawnienie jurydyczne zachodzi wtedy, kiedy mocą wcw nęli/nej swej treści stwarza winnych ludziach obowiązek uszanowania tego włn śnie uprawnienia. Oznacza to. że uprawnienie jury dyczne ma idące z mm w parze etyczne zabezpieczenie przez poddanie innych ludzi towarzyszącej mu powinności. Owszem, to zabezpieczenie zawiera w sobie jcs/c/e inne elementy. Poniew aż inni ludzie mają obowiązek uszanowania danego uprawnienia, przeto podmiot uprawnienia zyskuje nowe uprawnienie domagania się jego zachowania, czyli wysuwania odpowiedniego ros/c/c-niu, a w ostateczności wymuszania go za pomocą dostępnych sobie środków aż do użycia siły włącznie. Np. prawo do życia czy wolności pozwala bronić życia czy wolności nawet przy użyciu środków fizycznego oporu

b)    Uprawnienie wyłącznic etyczne w przeciwieństw ie do poprzedniego nie stwarza mocą swej treści obowiązku dla innych ludzi przestrzegania lego uprawnienia, a przeto konsekwentnie nic upoważnia swego posiada

«/.i tło użycia środków nacisku celem wyegzekwowania lego uprawnienia