SNB13911

atmosfera życia wychowanków, grupa wychowanków odznaczająca się wtaściw ciami kolektywu, dobre tradycje i określone struktury organizacyjne zesp^. wychowanków i wychowawców.

Wartości zaktualizowane w osobowości wychowanka, przez co staje się _0|| ich nosicielem. Pojawiają się one zatem jako zasadnicze, właściwe, chociaż nie ostateczne, efekty działalności wychowawczej. Można je więc traktować jak upodmiotowione, osobowościowe atrybuty wychowanka, dzięki którym będą się realizować wartości uniwersalne.

Wartości mające szerszy, pozajednostkowy, społeczny byt. Ich nosicielami są cale zbiorowości i społeczeństwa ludzkie, przez co stają się one zaktualizowany, mi atrybutami życia społecznego, jak na przykład sprawiedliwość, egalitaryzm, solidarność, życzliwość, braterstwo itp. Dochodzą zaś do głosu dzięki przejawianiu się wartości jednostkowych, jako ich pochodne.

Można więc powiedzieć, że są to pośrednie, wtórne i równocześnie ostateczne cele wychowania humanistycznego.

W porównaniu z tym opieka jest zupełnie innym rodzajem działalności, prowadzącej do urzeczywistniania swoistych dla niej wartości. Upraszczając, jej istotą jest przejmowanie przez opiekuna odpowiedzialności za podopiecznego i zaspokajanie jego potrzeb ponadpodmiotowych, to jest potrzeb, których on nie jest zdolny (przejściowo lub trwale, częściowo lub całkowicie) samodzielnie zaspokajać i regulować. Przyjmując, że tak potrzeby ludzkie, jak i niezdolności do samodzielnego ich zaspokajania są realnymi właściwościami gatunkowymi i losowymi człowieka³⁵, można stwierdzić, że aktywność opiekuna skierowana jest przede wszystkim na zachowanie i rozwijanie tego, co już tkwi w osobie podopiecznego, co wymaga uznania, akceptacji i zaspokajania.

Jakie wobec tego wartości leżą u podstaw tak rozumianej opieki? Jest oczywiste, że ogólne wskazywanie na podopiecznego jako wartość najwyższąjest mimo jego słuszności dalece niewystarczające. Można by również twierdzić, że tym, czym dla wychowania są jego cele, tym dla opieki są potrzeby ponadpod-miotowe podopiecznych, bowiem jedne i drugie są niewątpliwie wyznacznikami kierunków i treści odpowiadających im dziedzin działalności. Jednakże podstawowa — z uwagi na przedmiot rozważań — różnica między nimi polega na tym, że cele wychowania są wartościami, podczas gdy tylko niektóre z wymienionych potrzeb mogą być w pewnej mierze zaliczone do tej kategorii, a to głównie z dwóch ważkich powodów. Po pierwsze dlatego, że potrzeby ludzkie są głównie i przede wszystkim właściwościami gatunkowymi, a tylko niektóre z nich — np. potrzeba samorealizacji, wiedzy i rozumienia — mają równocześnie atrybuty wartościowości.

K. Obuchowski. Psychologia dążeń ludzkich, Warszawa 1965, s. 95; M. Maruszewski i inni. Psychologia jako nauka o człowieku. Warszawa 1966. s. 198_199.

Po drugie, w potrzebach ponadpodmiotowych zawierają się także określone niezdolności do samodzielnego funkcjonowania, których w ogóle nie można zaliczyć do świata wartości. Tego rodzaju wątpliwości i trudności można uniknąć, przyjmując — według takich kryteriów, jak w odniesieniu do wartości wychowania

—    następujący układ wyznaczników i wartości opieki:

Potrzeby ponadpodmiotowe, tj. te spośród całości potrzeb podopiecznych, których nie są oni zdolni samodzielnie zaspokajać i regulować, będące przede wszystkim właściwościami gatunkowymi i losowymi tych jednostek, wyznaczającymi kierunek, treść i zakres działalności opiekuńczej, przy czym tylko niektóre spośród nich mają atrybuty wartościowości. Stąd też — jak to już sygnalizowano

—    ich znaczenie w opiece w porównaniu z podwójną funkcją celów wychowania w działalności wychowawczej, jest wydatnie ograniczone.

Przedmioty potrzeb podopiecznego (podopiecznych) — pozyskiwane ze środowiska zewnętrznego i generowane przez osobę opiekuna — będące jako takie wartościami przedmiotowymi ludzi w ogóle.

Wartości instrumentalne tkwiące w czynnościach i zachowaniach opiekuńczych, które powodują optymalne zaspokajanie potrzeb podopiecznych. Określone rozmiary tych wartości zależą od tego, jakie i w jakim stopniu zaspokojone zostaną dzięki tym czynnościom potrzeby ponadpodmiotowe. Analogiczne znaczenie mają wartości instrumentalne wychowania.

Wartości pośredniczące, które analogicznie jak wartości pośredniczące wychowania są względnie stałymi elementami życia w układach opiekuńczych, wytworzonymi przez różnorodne formy konstruktywnej aktywności i mechanizmy stymulacyjne, a zwłaszcza działalność opiekuńczo-wychowawczą. Dzięki nim aktualizują się poprzez różne implikacje wartości wyższego rzędu. Wartościami pośredniczącymi są między innymi wspomniane dobre tradycje w życiu i działalności domu dziecka oraz tworzone tam struktury organizacyjne zespołu wychowanków i wychowawców, sprzyjające osiąganiu dalszych wartości opiekuńczych, a także optymalny ze względu na te wartości model rodziny. Przykłady te wskazują, że wartości pośredniczące mogą być do pewnego stopnia wspólne dla opieki i wychowania. Dzieje się tak wtedy, gdy są one wytworem działalności opiekuńczej i wychowawczej i co ważniejsze, generują swoiste dla tych dziedzin, dwojakie wartości wyższego rzędu. Wyrazem odrębności w tym zakresie może być pośrednicząca wartość wychowania — „dodatnia atmosfera życia”, która dla opieki jest wartością właściwą.

Wartości właściwe bezpośrednie obiektywne i subiektywne lub inaczej

—    wartości właściwe „pierwszego poziomu”, którymi jest osiągane — dzięki czynnościom i zachowaniom opiekuńczym i zaktualizowanym wartościom pośredniczącym — optymalne zaspokojenie potrzeb podopiecznych, utrzymujące ich biopsychiczną równowagę. Można więc wartości te w ich obiektywnej warstwie