SNB13949

186

i stopień zaspokajanych potrzeb stwarzały dla podopiecznego obiektywne możliwości i subiektywne warunki dla podejmowania pożądanej aktywności⁶⁰. Oznacza to że przy zbyt niskim pułapie zaspokajanych potrzeb nie mają dostatecznych szans realizacji „normalne”, a tym bardziej wysokie wymagania⁶¹. Przy pełnym zaspokojeniu potrzeb zaniżone wymagania hamują rozwój jednostki i demoralizują ją. Oczywiste są negatywne skutki deprywacji potrzeb w połączeniu z zaniżonymi wymaganiami. Właściwy model tych relacji polega najogólniej na łączeniu op. tymalnych świadczeń opiekuńczych z relatywnie wysokimi (to jest wyprzedzającymi na miarę potencjału aktualne możliwości podopiecznego) wymaganiami.

Sprowadzając zastosowanie tej zasady do praktyki wychowania przez opiekę w rodzinie i placówkach opiekuńczych, można stwierdzić, iż mamy tu do czynienia z dosyć częstymi, znacznymi odstępstwami od niej, a także z nieodzowną potrzebą i dużymi możliwościami jej realizacji. Jeśli chodzi o uchybienia w tym zakresie, to polegają one najczęściej na:

—    zaniżonych w stosunku do świadczeń opiekuńczych wymaganiach wobec podopiecznych;

⁶⁰    Przez zapewnienie obiektywnych możliwości rozumiem sprzyjające warunki zewnętrzne zaspokojenia potrzeb powszechnych (podstawowych), a przez subiektywne warunki wszelkie subiektywne doznania zaspokojeń, potrzeby indywidualne, stosunek do wymagań oraz zapewnienie dodatniej atmosfery życia.

⁶¹    Teza ta odnosi się do sytuacji „normalnych” i określa stan przeciętny. Znane są bowiem takie sytuacje „nienormalne” jak wojna, klęski żywiołowe, zagrożenia, życie w więzieniu, gdzie niedostatecznie zaspokojonym potrzebom ludzi towarzyszą wysokie wymagania wobec nich. Podobne relacje między wymaganiami a świadczeniami opiekuńczymi utrzymywały się i utrzymują nadal we wszystkich formach opieki nad dzieckiem i szerzej, od rodzinnej począwszy (rodziny biedne, ale godne), dysponujące zbyt skromnymi lub wręcz niedostatecznymi środkami materialnymi, a mimo to realizujące ambitne zadania życiowe. Dalszym ograniczeniem tej tezy jest możliwość przejściowego obniżenia poziomu zaspokojenia potrzeb z utrzymaniem wysokich wymagań, różny stan potrzeb i stąd względność poziomu ich zaspokojenia oraz do pewnego stopnia autonomia tych dwóch form aktywności. Mogą one bowiem w pewnych granicach iść „swoimi drogami”. Mimo tych ograniczeń teza ta zachowuje swoją moc ze względu na następujące zależności między dawaniem a stawianiem wymagań:

—    Przy — w pewnych granicach — niskim poziomie zaspokajania potrzeb wiele wymagań nie może być wyegzekwowanych.

Perspektywa zaspokojenia wielu potrzeb wtórnych może być motywem spełniania określonych wymagań i odwrotnie — przewidywane ograniczenie w zaspokajaniu tych potrzeb może wywołać negatywny stosunek do wymagań.

—- Negatywne odczucia związane z deprywacją potrzeb są podstawowymi składnikami ujemnej atmosfery opieki, która hamuje lub uniemożliwia realizację wielu wymagań, natomiast dodatnie odczucia zaspokojenia potrzeb tworzą pozytywną atmosferę, wspomagającą przyjmowanie i spełnianie tych wymagań.

—    Większość wymagań stawianych dzieciom w procesie opiekuńczo-wychowawczym, a szczególnie tych, które bezpośrednio wiążą się z zaspokajaniem ich potrzeb, zaczyna się już w określonych normach i formach tegoż zaspokajania.

Poczynione uwagi nie wyjaśniają oczywiście do końca wszystkich ograniczeń i uwarunkowań w tych zależnościach. Dalszych wyjaśnień wymaga między innymi zagadnienie wpływu stanu zaspokojenia potrzeb w stopniu zadowalającym na realizację wymagań. Może się bowiem okazać, że w pewnych warunkach nabierze on właściwości anty motywu.

■ dostatecznym zaspokajaniu potrzeb i niedostatecznych wymaganiach; "Su _w codziennym życiu praktycznych sytuacji, w których podopieczni "T pojawiać zakreśloną wymaganiami aktywność i sprowadzaniu wymagań wadycznych werbalnych nawoływań, żądań i „uświadomień".

^ Możliwości i potrzeby dotyczą zaś takich wymagań od podopiecznych, jak;

poszanowania odzieży, obuwia, narzędzi pracy, sprzętu, urządzeń, pomiesz-^ oraz dbałości o ich estetykę;

__ oszczędnego wydatkowania pieniędzy, racjonalnej konsumpcji produktów spożywczych i środków do utrzymania czystości, oszczędzania papieru, drewna, wody, energii elektrycznej, opału;

— czyszczenia, prania, prasowania i drobnych reperacji rzeczy osobistych, utrzymania porządku i czystości w pomieszczeniach mieszkalnych i wokół domu, przyrządzania prostych posiłków i innych czynności samoobsługowych oraz opanowania niezbędnych umiejętności i sprawności w tym zakresie;

—    współudziału w zaopatrywaniu domu w produkty spożywcze, opał i inne materiały, prowadzeniu przydomowej hodowli, uprawie ogrodu, konserwacji i reperacji domowego sprzętu i urządzeń oraz w realizacji innych zadań gospodarczych;

—    systematycznego uczęszczania do szkoły, sumiennego odrabiania lekcji i czynnego w nich udziału w szkole, rozwijania swych zainteresowań, możliwości, zdolności, osiągania jak najlepszych wyników w nauce i dobrego przygotowania się do pracy zawodowej;

—    udzielania pomocy w nauce i w innych sytuacjach rówieśnikom i młodszym oraz podejmowania funkcji opiekuńczych wobec młodszych i słabszych;

wytwarzania takich względnie trwałych wartości, jak posadzenie drzew, urządzenie boiska, lodowiska, placu zabaw dla najmłodszych, ozdobnego ogródka, miejsc wypoczynku, elementów zdobiących wnętrze domu;

—    zgodnego współżycia i współdziałania w zespole, zachowania godności własnej i poszanowania jej u innych, koniecznej dyscypliny, konstruktywnego trybu codziennego życia, właściwego stosunku do starszych, przełożonych i opiekunów;

—    samodzielnego, według możliwości, wykonywania różnych zadań, służących potrzebom życia zbiorowego, przejmowania odpowiedzialności za określone odcinki życia domu i wnoszenia tam własnego twórczego wkładu;

—    inicjatywy, niezbędnej dokładności, odpowiedzialności, racjonalności w zakresie realizacji wyżej wymienionych i innych zadań oraz szeroko pojętej kultury codziennego życia.

Wymienione i pominięte tu wymagania zależne są oczywiście od wieku, płci i poziomu rozwoju podopiecznych. Mogą być one stawiane i egzekwowane w szerszym lub węższym zakresie, w wyższym lub niższym stopniu; systematycznie i konsekwentnie lub dorywczo, efemerycznie. Zależy to już przede wszystkim od opiekuna.