SNB14128

jednolite ani całkowite.⁴ Gdyby wychowawca oddziaływał na wychowaj, ka w sposób całkowity, to znaczy od podstaw i w stopniu bezwzględnym, wówczas jego wychowan-kowie zostaliby uformowani wychowawczo tak samo lub prawie podobnie. Tymczasem praktyka takiego scenariusza nie potwierdza. Wręcz odwrotnie. W zespole wychowanków znajdują ^ wychowankowie wzorowi i wychowawczo „wypaczeni”.⁵ Co to oznacza? Oznacza to jednoznacznie, że wpływ wychowawcy na wychowanków jest ograniczony a ponadto są pewne sfery duchowe, które w procesie wycho-wania zależą zarówno od wychowanka jak i wychowawcy.

O wpływach tych pisał implicite Sergiusz Hessen. Nazywał je „czwartym wymiarem” rzeczywistości, to znaczy że sfera ducha była kluczowym składnikiem wychowania. W tym znaczeniu Hessen, jak mało który z teoretyków wychowania, dotknął istoty zagadnienia - jakim jest wychowanie.⁴ I rzeczywiście tak istotnie się dzieje. Takie składowe wychowania jak, moralno-etyczna postawa wychowawcy, jego osobisty przykład, imperatywy wychowawcze są z gruntu ważne w procesie wychowawczym. Są to jednak „techniczne” środki wychowania, o których mówi się w tradycyjnej pedagogice. Tymczasem newralgicznym polem, na którym rozgrywa się całe zjawisko wychowania jest sfera ducha.

Wprawdzie Cassirer krytykując Arystotelesowską definicję człowieka odniósł się jednak pozytywnie do poglądów B. Malinowskiego. Zwrócił on bowiem uwagę, że wszystkie dotychczasowe określenia nie ujmują istoty człowieczeństwa. Człowiek, powiada Cassirer, posiadł umiejętność sztuki wychowania, a tym samym pielęgnacji najwyższych wartości ludzkich. W tym znaczeniu wychowując człowiek nauczył się przekazu. Przekazu wartości duchowych a nie tylko przekazu biologicznego. Odcina się Cassirer od czysto socjologicznych bądź historycznych ujęć człowieczeństwa (Dilthey, Feuerbach, Mara). Jego koncepcja jest z gruntu filozoficzna.¹ Możemy zatem z całą pewnością powiedzieć, że wychowanie posiada naturę duchową. W tym właśnie aspekcie manifestuje się humanistyczny wymiar wychowania. Jego podmiotowy i człowieczy charakter. Jego człowiecza natura. Wychowanie, to jedyny fenomen, który odróżnia człowieka od reszty świata ożywionego i nieożywionego. Szczególna rola procesu wychowania stawia to zjawisko w rzędzie najwyższych form aktywności, jakie kiedykolwiek stworzył człowiek. Wyżej od cywilizacji, kultury i obyczajowości. Chybą te ktoś zalicza wychowanie do sfery kultury, jak na przykład Kant lub Rickert, Herder, Dilthey.¹

Wielkość i doniosłość idei Hessena oraz znaczenie jego nauk o wychowaniu zasadza się na fakcie, że zdołał on oprzeć istotę zjawiska wychowania, które jest głęboko skryte, za „widocznymi” jej aspektami takimi jak: przykład, nauka, norma, religia, kultura, obyczajowość. Do istoty tej należy duchowy wymiar wychowania. Jest on transcendentny względem imperatywów wychowawczych i wszelkich jawnych oddziaływań formujących wychowanie.⁹

Społeczno-kulturowe aspekty wychowania posiadają naturę zmienną. Podlegają bowiem zmianom historycznym. Tymczasem duchowa sfera wychowania opiera się wszelkim modom i naporom epok. Jest stała jak byt w poglądach Parmenidesa. A właśnie nie kto inny, jak sam Parme-nides nauczał, że to co stałe stanowi istotę samego zjawiska. W ten sposób doszliśmy do końcowej konkluzji objaśniającej, iż wychowanie posiada zmienne sfery oddziaływań, do których należą: kultura, cywilizacja, obyczaje, mity, religia oraz sferę niezmienną duchową, która jest stała a jednocześnie najistotniejsza w procesie wychowania.¹⁰ O istocie wychowania decyduje więc duchowa sfera człowiecza.

2. ZMIENNA SFERA WYCHOWANIA ^{2 1 3 4 5}

1

   Uwarunkowania osobowe wychowanka i wychowawcy.

2

Mając już świadomość, że wychowanie składa się z dwóch sfer oddziaływania wychowawczego, stałej i zmiennej, rozpatrzymy bliżej składową zmienną. Co może wchodzić w skład zmiennej sfery oddziaływania? Do sfery tej możemy zaliczyć:

3

   Uwarunkowania środowiskowe.

4

   Czynniki religijno-obyczajowe.

5

   Wpływy społeczno-kulturowe."

ad 1. Nie ma żadnych wątpliwości, iż osobowość wychowanka wiąże się w jakiś sposób z procesem wychowania. Kwestią dalece spomą jest fakt, jak te związki przebiegają. Jaki jest ich mechanizm. Jaka jest istota tych powiązań. Na temat wzajemnych powiązań psychologii z pedagogiką zjawisk psychicznych z wychowawczymi czy osobowości z wychowaniem istnieje istny zalew literatury.¹² Jednak w kontekście powyższej uwagi wyłania się retoryczne pytanie: czy badacze piszący o związkach psychologii z wychowaniem czynili jakieś próby wyjaśnienia tego zagadnienią czy też usiłowali uformować gotowe tezy teore-