SNC03814

maksymalne notowane wartości promieniowania zbliżają się do poziomu stałej słonecznej. Chrgian (1969) podaje, że pod szczytem Elbrusa (5320 m n.p.m.) zmierzono promieniowanie o natężeniu 1,73, a na stacji badawczej na Antarktydzie (3570 m) —1,82 cal/cm² ■ min. Umownie można przyjąć, że izohipsa 1000 m n.p.m. wyróżnia wyżynne i górskie obszary lądów, na których w istotnym stopniu zaznacza się zarówno obniżone ciśnienie, jak i wzmożona insolacja. Zajmują one 14% powierzchni Ziemi.

Reprezentatywną miarą zróżnicowania klimatycznego w układzie piętrowym jest jednak przede wszystkim pionowy gradient temperatury powietrza (ściślej: gradient hipsometryczny, określający zmianę temperatury przy powierzchni ziemi, odpowiadającą różnicy wysokości n.p.m.). Średnia wartość hipsometrycznego gradientu temperatury powietrza wynosi 0,6°C/100 m. Ponieważ średni południkowy gradient temperatury ocenia się na ok. 0,5°C/1° szerokości geograficznej, można stwierdzić, że wzniesienie o 1 km odpowiada pod względem termicznym odległości 1300 km na południku. Ilustracją efektów termicznych wzniesienia nad poziom morza są średnie temperatury obserwowane w Alpach (tab. 14.1). Warunki termiczne panujące na szczytach alpejskich są podobne do warunków występujących daleko poza kręgiem polarnym.

Tab. 14.1. Średnie miesięczne i roczne temperatury (°C) na Spitsbergenie, w Alpach, w górach Harz, Sudetach i Górach Świętokrzyskich (wg Hayera, 1963 i Schmucka, 1969)

Stacja meteorologiczna	Wysokość m n.p.m.	Temp. stycznia	Temp. lipca	Średnia temp. roku
Eisfjord Radio, Spitsbergen	9	-10,9*	4,6	-43
Alpy Sonnblick	3106	-12,8	0,8	-6,4
Zugspitze	2962	-11,0	1,8	-5,0 1
Graz	342	-1,8	18,9	9,4
Harz Brocken	1152	-4,2	10,3	2,4
Kassel	163	0,5	17,1	8,6 1
Magdeburg	85	0,4	18,2	8,7
[Sudety Śnieżka	1603	-7,1	83	0,1
Wang	874	-3,6	13,6	43 1
. . Wrocław	124	-1,1	18,8	8,7
S &Góry Świętokrzyskie Święty Krzyż	593	-4,9	163	5,7 1
Kielce K---	276	-3,5	18,0	73 |

| W marcu średnia temperatura wynosi -12,2°C

Jednakże poza zbliżonymi wartościami średnich temperatur roku na szczytach Alp i na Spitsbergenie, w przebiegu temperatury z porównywanych stacji można dostrzec charakterystyczne różnice: miesiące letnie są na Spitsbergenie cieplejsze, a minimum temperatury przypada tam później niż w Alpach. Długi dzień za kołem polarnym odzwierciedla się w temperaturach lata, zaś noc polarna wywołuje przesunięcie terminu