socjologia
2 (2)

Formowanie się i krystalizacja układów statusów 139

ataku. Sytuacja ta charakteryzuje społeczności zwierząt, w których układy hierarchiczne zmieniają się - jak wiadomo - dość często. Wynika stąd, że status w grupach społecznych nie może być oparty wyłącznie na działaniu, na czynnikach behawioralnych. Jest to fundamentalna kwestia, której zrozumienie umożliwia wyjaśnienie strukturalnej natury świata społecznego.

Jeśli na proces krystalizacji układów statusów spojrzymy od strony problemu władzy, łatwo zrozumiemy, że strukturalna natura tego procesu, konieczność przechodzenia przez kilka stadiów rozwojowych (uogólnianie statusu zewnętrznego, powstawanie poziomów oczekiwań), kooperatywna natura procesu krystalizacji układów statusów itd. powodują, że główną formą władzy wynikającą z wysokiego statusu jest wpływ (Berger, Fisek, Norman, Zelditch, 1977). Jednym z efektów kooperatywnej allokacji statusu jest powstanie pozytywnych relacji między członkami nowo utworzonych grup. Istnienie takiego układu prowadzi w prostej linii do utworzenia norm grupowych legitymizujących pojawiający się porządek statusów (Ridgeway, 1984, s. 73). Siatka pozytywnych powiązań tego typu tworzy strukturalną możliwość pojawienia się koalicji, które będą popierać i okazywać szacunek osobom odznaczającym się wysokim poziomem działania. Normy grupowe mogą być wówczas rozpatrywane jako zbiorowy głos koalicji skierowanej przeciwko tym, którzy odmawiają okazywania szacunku, a więc naruszają normę. Tak więc rzeczywistym twórcą norm w procesie tworzenia się grupy, pojawiania się układów quasi-grupo-wych, krystalizacji stratyfikacji statusów itd. są owe potencjalne lub rzeczywiste koalicje, których głównym zadaniem w tej fazie rodzenia się grupy jest definiowanie oczekiwań dotyczących działania i nadawanie im rangi legalnej podstawy statusu w grupie. Mniej więcej w tym właśnie momencie za sprawą owych norm dochodzi do przekształcenia się zachowań będących reakcjami na czynniki statusu w strukturalnie wyznaczone stosunki statusu związane z sankcjami za odstępstwa. Jak więc widać, struktura może kontrolować działania jednostek już we wczesnej fazie powstawania grupy, eliminując nieomal całkowicie jakąkolwiek dowolność zachowań. Jest to niewątpliwie pouczający przyczynek do zrozumienia kwestii wolności jednostki w strukturach społecznych.

Głównym aspektem tego przekształcenia, które przypuszczalnie można porównać do przejścia z jednego stanu skupienia w drugi, z poziomu działających jednostek na poziom mikrostrukturalny, jest „[...] zamiana władzy przetargowej, jaką dysponują członkowie o wysokim poziomie aktywności, w uprawomocnione przywództwo osób mających wysokie statusy. Legitymizacja umacnia członków o wysokim statusie, dając im możliwość działania z poparciem grupy w przepisanym zakresie jej działań, wśród których jest także obrona ich własnych pozycji przeciwko «nieprawomocnym» uzurpatorom. Dominacja, jaką w tej sytuacji objawiają członkowie, jest prawomocna, gdyż dokonuje się z poparciem grupy” (Ridgeway, 1984, s. 74). Kooperatywny system statusów opiera więc swoje działanie na prawomocności norm zawierających sankcje za ich naruszenie. W rezultacie, gdy dana osoba narusza te normy, ubiegając się na przykład o inny, wyższy status, może napotkać opór ze strony grupy, który między innymi będzie polegał na tym, że osoba ta doświadczy dominacji członków grupy dysponujących wysokim statusem.