socjologia6 (2)

Formowanie się i krystalizacja układów statusów 133

niż czynnik szeroki, będący nie związaną bezpośrednio z daną sytuacją charakterystyką statusu (tamże, s. 104).

4.2.3. Procesy uogólniania statusu. Główny problem polega na tym, w jaki sposób powstają zalążki struktur i stratyfikacji grupowych, lub, mówiąc precyzyjniej, jak tworzą się ponadjednostkowe formy życia społecznego? Oto pytanie, na które w tym miejscu próbuje się udzielić odpowiedzi.

Jak zatem tworzy się organizacja wewnątrzgrupowa? Zacznijmy od tego, że małe grupy „[...] nie tworzą organizacji społecznej od nowa, z interakcji społecznej ich członków, lecz zamiast tego podtrzymują wewnątrz grupy zewnętrzne różnice statusu” (Berger, Rosenholtz, Zelditch, 1980, s. 479; podkr. J. S.). Przypuszczalnie jednym z niezbyt trafnych założeń przyjętych przez Balesa w jego badaniach było uznanie za punkt wyjścia istnienia grupy nieznanych sobie osobników, równych co do statusu. Jest to sytuacja całkowicie kontrfaktyczna, albowiem, po pierwsze, niemożliwe jest istnienie grupy osobników całkowicie sobie nie znanych, po drugie, jeśli nawet przyjmiemy, że w eksperymencie mamy do czynienia ze zbiorem początkowo sobie obcych jednostek, to przecież powinniśmy pamiętać, że eksperyment nie zachodzi w próżni społecznej, a ludzie uczestniczący w nim nie pochodzą znikąd. Utrzymanie równości pomiędzy jednostkami jako warunku początkowego analizy jest zatem właściwie niemożliwe. Rezultaty badań Balesa są mimo to bardzo interesujące. Jeśliby jednak spojrzeć na nie z perspektywy niniejszej analizy, wówczas okazuje się, że odkrycie Balesa polegało między innymi na ujawnieniu, iż w grupach nie znanych sobie osobników, równych co do statusu, poczynają się wytwarzać nierówności uczestnictwa, ocen wyników działania oraz wpływu na decyzje grupowe. Nierówności te - jak piszą Berger, Rosenholtz i Zelditch - były wysoce wzajemnie powiązane i stąd też mogły być potraktowane jako odrębne, obserwowalne układy władzy i prestiżu. Raz utworzony, układ prestiżu i władzy stawał się stabilny, nawet sam się wzmacniał.

Tymczasem w niniejszym rozdziale podejmujemy całkowicie odmienny problem. W teoriach poziomów oczekiwań (które mają wyjaśnić procesy krystalizacji struktur statusów) nie podtrzymuje się dłużej założenia o początkowej równości osobników tworzących grupę, co jest - jak sądzę - bardziej realistyczne. Zakłada się natomiast, że osoby rozpoczynające interakcję muszą być już w początkowej fazie tworzenia struktury nierówne wobec siebie. Rezultaty tego typu badań także okazały się całkiem odmienne od tych, do jakich doszedł Bales. Stwierdzono, że nierówności istotne poza grupą są podtrzymywane także w grupie. Układ prestiżu - władzy w grupie jest skorelowany z zewnętrznymi różnicami statusu. Co więcej, układ prestiżu i władzy zostaje „stworzony” w grupie natychmiast, nie zaś po mniej lub bardziej długotrwałym procesie bezpośredniej interakcji członków grupy (Berger, Rosenholtz, Zelditch, 1980, s. 480).

Zatem dla zrozumienia procesu tworzenia się i krystalizacji struktur oraz stratyfikacji statusów istotna jest teza, że stratyfikacja statusów generuje proces uogólniania statusu. Polega on na tym, że statusy aktorów zewnętrzne wobec określonej interakcji ulegają przeniesieniu i poczynają determinować jej istotne cechy (Webster, Driskell, 1985, s. 108). Proces ten, na co zwraca uwagę Webster, był badany przez socjologów