socjologia8 (2)

Formowanie się i krystalizacja układów statusów 135

szeroki czynnik statusu nie jest istotny z punktu widzenia bezpośredniej interakcji. Mimo braku związku między szerokimi czynnikami statusu a interakcją, w którą są zaangażowane, wywierają one wyraźny czy wręcz decydujący wpływ na proces porządkowania i strukturalizowania tej interakcji. Webster i Driskell piszą, że Murzyni, kobiety lub pracownicy fizyczni są traktowani jako „gorszy gatunek” wobec białych, mężczyzn, czy menedżerów także wówczas, gdy nie wiadomo, czy różnice pod względem rasy, płci lub zawodu są istotne ze względu na wypełnianie zadania grupy (1985, s. 109). Tak więc uogólnianie statusu prowadzi do strukturalizowania nieznanych, nieokreślonych sytuacji społecznych.

Często powiada się, że przyroda nie znosi próżni. Sądzę, że moglibyśmy też powiedzieć, iż świat społeczny nie znosi sytuacji nieustrukturalizowanych. W sytuacji pełnej nieznanych, nieokreślonych elementów, a równocześnie nieustrukturalizowa-nej, natychmiast zaczyna się proces tworzenia, krystalizowania się struktury, którego początek na poziomie mikrostruktur społecznych stanowi uogólnianie statusu. Uogólnienie statusu, które jest wstępnym stadium powstawania struktury i stratyfikacji, stwarza warunki dla pojawienia się interakcji. Odwrotną tezę należy uznać za fałszywą. Ponadto - jak twierdzą Webster i Driskell - uogólnienie statusu jest szczególnie efektywnym czynnikiem porządkującym interakcję wówczas, gdy interferencja innych czynników (jak wcześniejsze wspólne doświadczenie jednostek, ich wspólna historia, wzajemne informacje o sobie itd.) nie powoduje, iż de facto zamiast procesu rodzenia się struktury pojawia się proces jej przemieszczania się i przekształcania.

4.2.4. Pojawienie się poziomów oczekiwań. Uogólnienie statusu zapoczątkowuje proces, którego drugim stadium jest powstanie poziomów oczekiwań. Wydaje się, że jest ono punktem zwrotnym w procesie krystalizowania się struktur i stratyfikacji. Pojawienie się poziomów oczekiwań, które musi być poprzedzone istnieniem różnic w sferze szerokich czynników statusu, jest możliwe jedynie wtedy, gdy charakterystyki te (czynniki) zostają uaktywnione lub też gdy stają się widoczne i wyraźne. Najczęściej polega to na tym, że oczekiwania bezpośrednio wiążące się z inną szeroką charakterystyką zostają przypisane jednostce, której status zawiera tego typu czynnik. Ów proces przenoszenia oczekiwań z szerokich charakterystyk na aktorów będących nośnikami tych charakterystyk nie dokonuje się jednakże w dowolnych warunkach. Ma on miejsce wówczas, gdy jednostki nie tworzące jeszcze grupy, ale związane wzajemną interakcją, zetkną się ze zbiorowym zadaniem (stanowiącym dla nich jakąś wartość), które aby mogło być z powodzeniem zrealizowane, będzie wymagać specyficznych charakterystyk instrumentalnych statusu. Zwróćmy uwagę, że w tej fazie krystalizowania się struktur interakcja nie jest czynnikiem struktury te generującym. To nie interakcja, lecz wspólne zbiorowe zadanie uaktywnia przede wszystkim szerokie charakterystyki statusu, a te z kolei bezpośrednio prowadzą do przypisania jednostkom określonych specyficznych charakterystyk i w rezultacie do powstania wstępnej formy zróżnicowania społecznego (Berger, Wagner, Zelditch, 1985a, s. 13-14). Istotny jest fakt, że aby była wzięta pod uwagę, szeroka charakterystyka statusu nie musi mieć znaczenia dla obecnego działania. Poziomy oczekiwań są zatem strukturami relacjonalnymi, wiążącymi jednostki i organizującymi ich zachowanie