28549 socjologia2 (2)

Formowanie się i krystalizacja układów statusów 129

ich elementów składowych, to zauważymy, że ogólnie rzecz biorąc są nimi konstelaq'e, układy czy też siatki norm i wartości, którym towarzyszą oczekiwania, wymogi, a także większa lub mniejsza potencjalna możliwość wywierania wpływu na różnorodne części struktury i działające w ich ramach jednostki. Tymi konstelacjami, podukładami stanowiącymi elementy struktur są właśnie pozycje społeczne.

Innym istotnym aspektem struktur wewnątrzgrupowych jest ich hierarchiczność. Niekiedy spotyka się pogląd, który jednak trudno byłoby obronić, że dopiero stratyfikacja wprowadza do danej grupy wyraźnie widoczną hierarchizację, podział na poziomy hierarchiczne i rangi. Wydaje się, że zarówno struktury, jak i stratyfikacje grupowe niemal w równym stopniu są układami hierarchicznymi, aczkolwiek w odmienny sposób, inaczej hierarchizują grupę. Hierarchiczność pozycji zasadza się na odmiennym rozmiarze władzy, różnorodnej zdolności do wywierania wpływu na grupę, nierównym dostępie do informacji, nierównym stosunku do sankcji grupowych, zróżnicowanym rozmiarze konformizmu przypisanego danej pozycji itd. Wszystkie te cechy pozycji mają silną zdolność do generowania hierarchii wewnątrzgrupowej, lecz - co jest rzeczą istotną - wynikają one z logiki owej struktury, nie zaś z cech jednostek zajmujących te pozycje.

Natomiast stratyfikacja, której elementami są statusy społeczne (będę je nieco dalej precyzyjnie definiował) jest w dużym stopniu układem hierarchicznym grupy, pochodnym wobec danej struktury bliskiego dystansu, lecz dodatkowo zdeterminowanym cechami jednostek statusy te posiadających. Wynika stąd, że chociaż struktury wewnątrzgrupowe są mniej podatne na uwarunkowania czasu, miejsca i sytuacji, to stratyfikacja jest układem, którego kształt w dużym stopniu zależy od okoliczności w danym okresie, sytuacji wewnątrzgrupowej, niekiedy nawet od indywidualnych cech jednostkowych, oczywiście przetworzonych w postaci społecznego procesu wpływu cech indywidualnych na życie grupowe. Stratyfikacja grupy nie jest zatem tak dalece spetryfikowanym układem jak struktury bliskiego dystansu. Co więcej, jest ona pochodną struktury, dlatego też określony status swą zdolność do wywierania wpływu i egzekwowania władzy przede wszystkim czerpać musi z zasobów, jakimi dysponuje odpowiednia dla tego statusu pozycja. Na przykład pozycja przywódcy w danej strukturze, na mocy logiki tej struktury, związana jest z możliwością i zdolnością do sprawowania władzy: jest to jej niezbywalna cecha, bez względu na okoliczności towarzyszące działaniom grupy w określonym momencie. W kategoriach stratyfikacji prestiżu w grupie status jednostki zajmującej tę pozycję powinien - na mocy uwarunkowań kulturowych i na przykład historycznych - mieć jedną z najwyższych rang, jednakże zmieniające się okoliczności, w jakich działa grupa, mogą spowodować, że de facto w danym momencie układ stratyfikacji prestiżu będzie miał odmienny kształt w porównaniu z hierarchią pozycji. Co więcej, wysoki status w stratyfikacji prestiżu może wzmocnić pozycję władzy, jednakże nie jest jej głównym „sprawcą”, podczas gdy zajmowanie pozycji związanej z władzą najczęściej powoduje uzyskanie wysokiego statusu w stratyfikacji prestiżu.

Niekiedy spotyka się pogląd utożsamiający stratyfikację ze skalą skonstruowaną przez badacza na podstawie analizy obiektywnych cech charakterystycznych dla poszczególnych pozycji (a w konsekwencji także jednostek je zajmujących), jak: do-