str208

&

F. Bajkicwtcz-Grabowiki. Z. Mikulski. Hydrologia ogólna. W;irj/aw;i 200S ISBN 83-0l-l4579-X.« by WN PWN 2lXi5

Materiał niesiony przez rzeki, erodowany, zabierany i przemieszczany, podlega rozdrabnianiu, obtaczaniu i segregacji. Z biegiem rzeki, w miarę zmniejszania się spadku doliny i prędkości płynącej wody, zmniejsza się więc także średnica transportowanego materiału.

2.2. Rodzaje rumowiska rzecznego

Materiał stały i rozpuszczony transportowany przez rzekę nazywa się rumowiskiem rzecznym. Ze względu na sposób transportu rumowisko rzeczne dzieli się na:

-    toczyny, jest to rumosz skalny, czyli głazy i duże odłamki skał przetaczane po dnie rzeki lub tylko przesuwane podczas wielkich wezbrań;

-    wleczyny, rumowisko wleczone po dnie rzeki, czyli takie, które w czasie ruchu nie traci kontaktu z dnem; są to otoczaki, żwiry i piaski;

-    unosiny, rumowisko unoszone, czyli transportowane w masie wody; stanowią je najdrobniejsza frakcja mineralna i te cząstki organiczne, których ciężar właściwy jest większy od ciężaru właściwego wody;

-    zawiesiny, rumowisko zawieszone, jest to przeważnie materiał pochodzenia organicznego, którego ciężar właściwy jest mniejszy od ciężaru właściwego wody;

-    roztwory, rumowisko rozpuszczone, czyli związki chemiczne wyługowane ze skał przez wodę.

Frakcja rumowiska transportowanego przez wodę jest przemieszczana w korycie rzecznym nierównomiernie. Z biegiem rzeki może być ona na przemian wleczona po dnie lub unoszona w masie wody. jej ruch może być również przerwany, gdy zostanie odłożona pośród innych frakcji składających się na formę korytową.

W całej masie wody z prędkością równą prędkości płynięcia wody jest transportowane rumowisko rozpuszczone, unoszone i zawieszone. Najwięcej zawiesin i unosin niosą wody w czasie wezbrań.

Do uruchomienia materiału wleczonego i toczonego jest konieczna prędkość wody większa od tzw. prędkości nierozmywającej, czyli takiej, poniżej której materiał denny nie podlega żadnym przemieszczeniom. Po osiągnięciu prędkości poruszającej rozpoczyna się ruch materiału dennego. Transport rumowiska wleczonego najczęściej odbywa się przez

przemieszczanie się jego większych skupień tworzących mikro- i mezoformy korytowe (zmarszczki, fałdy), przeto intensywność tego procesu jest różna w każdym miejscu rzeki, a ponadto zmienna w czasie.

Istnieje także pewna klasa ziaren rumowiska rzecznego, która w danych warunkach może przechodzić od jednego sposobu transportu do drugiego w wyniku działania procesu zwanego saltacją (ruch skokowy).

Przebieg transportu rumowiska rzecznego w ciągu roku jest bardzo nierównomierny, największa ilość osadów jest przenoszona w czasie wezbrań, przypadających na okres nasilonej erozji powierzchni zlewni. Duże jest również zróżnicowanie transportu rumowiska w wieloleciu; jeśli rok hydrologiczny charakteryzuje się wysokim odpływem, ilość materiału przeniesionego przez rzekę w tym okresie może o 20-30 razy przewyższać wartość transportu lat przeciętnych.

o

©

©

&

Cl

C

C

O

rr.

a>

ro

o

co

co

co

co

208