str247

F. Bajkicwtcz-Grabowiki. Z. Mikulski. Hydrologia ogólna. W;irj/aw;i 200S ISBN 83-0l-l4579-X.« by WN PWN 2lXi5

nymi o szerokości 30-130 km i do 7 km głębokości. Tu następuje pękanie skorupy ziemskiej, a powstałą szczelinę napełnia ciekły materiał napływający z płaszcza. Jest to strefa rozrostu dna oceanicznego. Poprzecznie lub skośnie do grzbietu biegną uskoki transformujące, które mogą przesuwać dolinę ryftową nawet o 650 km (np. równikowa część Grzbietu Srodkowoatlantyckiego). Przedłużeniem tych uskoków są oceaniczne strefy pęknięć (strefy rozłamów oceanicznych) (rys. 203).

Wszystkie grzbiety śródoceaniczne mają zbliżony typ budowy skorupy ziemskiej (ryftogeniczny), podobne cechy morfologiczne (obecność doliny ryftowej); charakteryzuje je także obecność potężnych dyslokacji uskokowych (rys. 203) - stref rozłamowych. W dnie Oceanu Spokojnego są to m.in. krawędzie: Chinok. Surveyor. Mendocino, Pionier, Murray, Clarion, Cliperton, Galapagos, Markizów, Easter. Challcnger. Menarda, Eltanin, Udincewa, w dnie Oceanu Atlantyckiego krawędzie: Gibbsa, Oceanografów, Wema, Romanche. Chain. Rio Grandę, Falklandzka, w dnie Oceanu Indyjskiego krawędzie: Owena. Amsterdamska. Balleny.

Grzbiety śródoceaniczne wyróżniają się dużą koncentracją trzęsień ziemi, których ogniska są związane z doliną ryftową i przecinającymi grzbiety rozłamami. Cechuje je także współczesny wulkanizm. Są one „gorącą” strefą świata.

3. OSADY MORSKIE

Prawie cała powierzchnia dna oceanicznego jest pokryta osadami. Brak ich obserwuje się w miejscach dużych spadków dna i intensywnych prądów przydennych, a także w dolinach ryftowych.

Osady morskie stanowi materiał różnej genezy, gromadzący się (akumulowany) na dnie mórz i oceanów, a pochodzący z denudacji kontynentów, transportu z atmosfery' i odkładania się szczątków organizmów żyjących w morzach i oceanach. Największą miąższość mają osady na podwodnym obrzeżu kontynentalnym, gdzie są deponowane stosunkowo szybko. Im dalej od kontynentów, tym wolniej przyrasta ich miąższość, która zmienia się wraz z wiekiem skorupy oceanicznej. Osady morskie ze względu na odległość od brzegu kontynentu dzieli się na kontynentalne i pelagiczne; ze względu na głębokość morza na literalne (osadzane w strefie pływów), płytkowodne (między linią odpływu a krawędzią szelfu) i głębokowodne (poniżej krawędzi szelfu).

Osady kontynentalne, tzw. terygeniczne lub litogcniczne. występują głównie w zasięgu podwodnego obrzeża kontynentalnego (rys. 205) i są produktami niszczenia lądu. Do oceanu dostają się w wyniku:

-    transportu rzecznego; ocenia się. że rzeki dostarczają rocznie do oceanu 18,3 mld t osadów (tab. 40), co stanowi ok. 90% ogólnej dostawy materiału tcrygeniczncgo do oceanu (22% ogólnej masy osadów dostarczanych do oceanu rzekami przypada na trzy wielkie rzeki: Hunag Hc, Ganges i Brahmaputrę);

-    niszczenia brzegów morskich; produkty abrazji ocenia się na 0.7-1,0 mld t rocznie; erozji eoliczncj; roczny transport wiatru ocenia się na 1,6 mld t;

247