str232

F. Bajkicwtcz-Grabowiki. Z. Mikulski. Hydrologia ogólna. W;irj/aw;i 200S ISBN 83-0l-l4579-X.« by WN PWN 2lXi5

wielkie kaniony podwodne leżą u ujścia dużych rzek. np. kaniony rzek: Kongo, Niger, Ganges, Hudson, Missisipi są wyraźne na szelfie i stoku kontynentalnym.

Oprócz dużych kanionów podwodnych w zasięgu stoku kontynentalnego występują i mniejsze formy erozyjne: nacięcia erozyjne, parowy, wąwozy. W dolnej części stoku nierzadko występują także nieregularne pagórki, utworzone prawdopodobnie przez podwodne osuwiska.

Geneza podwodnych kanionów i form pokrewnych nic jest w pełni wyjaśniona. Spośród wielu hipotez współzawodniczą ze sobą cztery: erozyjna, prądów zawiesinowych, tektoniczna i kompleksowa. Podstawą hipotezy erozyjnej jest morfologiczne podobieństwo podwodnych kanionów do dolin rzecznych i związek wielu kanionów z ujściami rzek: zgodnie z tą hipotezą kaniony podwodne są wynikiem zatopienia dolin rzecznych. Hipoteza prądów zawiesinowych zakłada, że podwodne kaniony są formami erozyjnymi, utworzonymi przez te prądy. Hipoteza tektoniczna zakłada, że podwodne kaniony są efektem działania procesów tektonicznych, prowadzących do powstania głębokich szczelin i rowów tektonicznych w skłonie kontynentalnym (rys. 192). Istnieją związki tektoniczne łączące doliny rzeczne na lądzie z podwodnymi kanionami, jako że jedne i drugie są założone w tektonicznych dyslokacjach podłoża. Hipoteza kompleksowa najpełniej ujmuje genezę podwodnych kanionów; według niej powstają one w wyniku procesów tektonicznych. Niektóre z nich są prawdopodobnie rowami tektonicznymi przekształconymi później przez prądy zawiesinowe, wykorzystujące obniżenia jako dogodne drogi przemieszczania osadów po stoku. W powstawaniu prądów zawiesinowych istotną rolę odgrywa dopływ rzeczny.

Rys. 192. Schemat Ilustrujący hipotezą tektonicznego pochodzenia kanionów podwodnych (wg Leontjewa. 1989)

Jeśli krawędź kontynentalna jest pasywna (typ atlantycki; zob. rozdz. VIII. pod-rozdz. 4), to stok kontynentalny przechodzi stopniowo w podnóże kontynentalne; ma ono kształt nachylonej ku oceanowi równiny falistej o szerokości do 1000 km (rys. 186, 193). Równina ta powstała wskutek nakładania się dużej liczby stożków formowanych przez prądy zawiesinowe w ujściach podwodnych kanionów. Część materiału pochodzi też. z podwodnych osuwisk, część jest przynoszona przez prądy przydenne.

232