str319

E Blijkicwicż-Grilbowiłia. Z. Mikulski    o/tiUnu Wukzowh Jfnf

ISBN 83-OI-MS79-X. O b>- WN PWN 2005

tu z wodami oceanicznymi były przedzielone okresami jeziorowymi, czyli zupełnym odcięciem od oceanu światowego.

Na przedpolu ustępującego lądolodu skandynawskiego zaczęły tworzyć się jeziora, których połączenie doprowadziło do powstania dużego zbiornika wodnego, tzw. Późno* glacjainego Morza Yoldiowego (pierwszego); nazwę morzu nadano od dominującego małża Yoldia arctica.

W paleolicie morze to przekształciło się w Bałtyckie Jezioro Lodowe; poziom wód w jeziorze był wyższy niż w oceanie; nadmiar ich odpływał do Morza Północnego przez rejon dzisiejszych cieśnin duńskich. W jeziorze żyły bardzo nieliczne gatunki słodkowodne.

Zmniejszenie dopływu wód lodowcowych ze znajdującego się na północ od Jeziora Lodowcowego lądolodu spowodowało stopniowe obniżanie zwierciadła wody w jeziorze, co doprowadziło do napływu wód morskich do zbiornika. Około 10000 lat temu Bałtyckie Jezioro Lodowe przekształciło się w zbiornik morski o zasoleniu wód wynoszącym ok. 36%>, zwany Preborealnym Morzem Yoldiowym (drugim). Morze to istniało ok. 1000 lat, do czasu gdy izostatyczne ruchy skorupy ziemskiej znowu spowodowały jego odcięcie od wód oceanicznych, co doprowadziło do wysłodzenia jego wód i powstania słodkowodnego Jeziora Ancylusowego, nazwanego tak od żyjącego w nim ślimaka Ancylus jlmńatilis.

Około 8(XX) łat temu Jezioro Ancylusowe uzyskało połączenie z oceanem w miejscu obecnych ciśnin duńskich; napływ wód oceanicznych spowodował wzrost zasolenia wód jeziora i przekształcenie go początkowo w Morze Mastogloja, a następnie w Morze Litorynowe, które miało szerokie połączenie z Morzem Północnym, stąd wody tego morza miały zasolenie wyższe niż mają wody współczesnego Bałtyku. Podnoszenie się dna Morza Litorynowego doprowadziło do zwężenia cieśnin, przez co osłabły wpływy atlantyckie. Mniejsze wlewy wód oceanicznych i dopływ do morza wód śródlądowych obniżyły zasolenie wód morskich. Morze Litorynowe ok. 4000 lat temu przekształciło się w słonawe Morze Mya - nazwane tak od żyjącego w nim małża Mya arenaria. Obecny okres Bałtyku należy do Morza Mya.

Rzeźba dna Bałtyku i charakter jego wybrzeży są ściśle związane z działalnością lądolodu skandynawskiego. Część północna dna morza jest misą wyżłobioną przez lądolód w prekambryjskim, skalistym podłożu (tarczy bałtyckiej); brzegi morza są tu skaliste i bardzo urozmaicone (wybrzeża są typu fiordowego i szkierowego). Część południowa Bałtyku jest olbrzymią moreną denną; brzegi są tu piaszczyste, czasami klifowe.

Linia brzegowa Morza Bałtyckiego jest urozmaicona wieloma zatokami i zalewami. Jej długość wynosi 8000 km; gdy uwzględni się wyspy i porozcinane skaliste wybrzeża w części północnej i zachodniej długość linii brzegowej osiąga 22 000 km.

Morze Bałtyckie ma kilka dużych wysp i znaczną liczbę małych skalistych wysepek. Największymi wyspami są: Gotlandia, Bornholm. Sarema. Archipelag Wysp Alandzkich jest wpisany na listę światowych zabytków przyrody UNESCO.

Bałtyk leży w strefie przeważającej cyrkulacji zachodniej, a jego klimat jest kształtowany głównie przez napływ wilgotnych mas powietrza znad Oceanu Atlantyckiego (powietrze polarne morskie); okresowo ze wschodu dociera powietrze polarne kontynental-

S> Hydrologia ogólna - Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zdzisław Mikulski - iLibrary Reader

319