str278

E Blijkicwicż-Grilbowiłia. Z. Mikulski    o/tiUnu Wukzowh Jfnf

ISBN 83-OI-MS79-X. O b>- WN PWN 2005

Fale sejsmiczne, tzw. tsunami, powstają głównie w wyniku podmorskich trzęsień ziemi i podwodnych wybuchów wulkanów. Mogą je wywołać również podwodne osuwiska, a także obrywanie się masywów skalnych i gór lodowych z lodowców schodzących do morza (Książkiewicz, 1979). Powstają również wskutek wybuchów atomowych. Są to długie falc swobodne. Odkształcenia powstałe na powierzchni oceanu pod postacią pojedynczej fali przenoszą się z epicentrum promieniście z wielką prędkością (400-800 km/godz.). Długość typowej tsunami wynosi 100-200 km. Rozprzestrzeniają się one na otwartym oceanie niezauważalnie (wysokość 1-2 m), natomiast zbliżając się do brzegów zwiększają swoją wysokość do 30-40 m (najwyższą falę tsunami, 66 m, wywołaną oberwaniem góry lodowej zaobserwowano w zatoce Alaska). Odznaczają się one niezwykłą siłą niszczącą⁸. Fale tsunami najczęściej występują na Oceanie Spokojnym.

Fale stojące - sejsze. W morzach, zatokach i zalewach mogą powstawać sejsze, tj. swobodne fale stojące o znacznej długości, uzależnionej od wymiarów zbiornika. Znamionują one rytmiczne ruchy cząsteczek wody w pionie: w jednym miejscu następuje wznoszenie poziomu wody, w drugim obniżanie bez przesuwania się grzbietów i dolin fal w kierunku poziomym. To kołysanie masy wodnej zachodzi wzdłuż linii węzłowej, a więc takiej, która nie uczestniczy w falowaniu (woda jest tutaj w pionie nieruchoma) (rys. 227). Przyczynami występowania sejsz są zwykle szybkie przejścia nad powierzchnią wody frontów meteorologicznych o dużym gradiencie barycznym, silne wiatry lub pływy; mogą je wywołać także zjawiska sejsmiczne.

□

$

Cl

C

7T

C

S> Hydrologia ogólna - Elżbieta Bajkiewicz-Grabowska, Zdzisław Mikulski - iLibrary Reader

Rys. 227. Schemat sejszy 1-węzłowej

Sejsze trwają na ogół do kilkunastu minut (znane są też i wielogodzinne). Amplituda ich wynosi od kilku centymetrów do jednego metra.

Fale wewnętrzne powstają wewnątrz masy wód oceanów i mórz na powierzchni rozdzielającej warstwy o różnej gęstości. Czynnikami określającymi elementy fali wewnętrznej są:

O

rr.

a>

ro

--j

co

co

co

co

* 26 grudnia 2004 r. silne podmorskie trzęsienie ziemi (9 stopni w skali Richtera) ok. 250 km na pn.-wsch. od Sumatry wywołało tsunami o długości 160 km. które rozprzestrzeniały się po Oceanie Indyjskim z prędkością 300-700 km/h, u wybrzeży wysokość fal dochodziła do 12-25 m. Najbardziej ucierpiały Indie, Sri Lanka. Bangladesz. Birma, Tajlandia. Indonezja i Malezja. W wyniku katastrofy śmierć poniosło i zaginęło prawic 300000 osób.

278

o

©

©

&

(J