str298

E Blijkicwicż-Grilbowiłia. Z. Mikulski    o/tiUnu Wukzowh Jfnf

ISBN 83-OI-MS79-X. O b>- WN PWN 2005

Co kilka lat następuje okresowe osłabienie pasatów, prąd wstępujący (upwelling) słabnie lub zanika, a wody oceanu w strefie równikowej (zwłaszcza morza Oceanii) nagrzewają się silniej niż zwykle. Rozbudowują się wówczas okołorównikowe niże i zaczynają wiać wiatry zachodnie, wzbudzające w zachodniej części Pacyfiku prąd powierzchniowy, płynący wzdłuż równika ku Ameryce Południowej i dalej wzdłuż jej wybrzeży na południe, sporadycznie nawet do 15° szer. geogr. pd. Prąd ten. zwany El Nino", doprowadza w okresie zimy do wybrzeży kontynentu amerykańskiego ciepłe (15-20°C), ubogie w tlen wody, odpychając od brzegów Ameryki Południowej płynący w przeciwnym kierunku zimny Prąd Peruwiański.

Zwrotnikowe systemy cyrkulacji wód stanowią układy cyklonalne występujące jedynie w oceanach Atlantyckim i Spokojnym. Tworzą się one z odgałęzień zimnych prądów kompensacyjnych. Około 20° szer. geogr. pn. prądy Kanaryjski i Ben-guelski (rys. 239) w Oceanie Atlantyckim oraz Kalifornijski i Peruwiański w Oceanie Spokojnym oddalają się od wybrzeży kontynentów w stronę otwartego oceanu, gdzie na ok 5-10° szer. geogr. pn. i pd. rozgałęziają się: jedna ich część kieruje się ku zachodowi zamykając obieg wody w podzwrotnikowym systemie cyrkulacji wód. natomiast drugie rozgałęzienie w szerokościach przyrównikowych zawraca ku wschodowi, łączy się prawdopodobnie z wodami równikowych prądów wstecznych i dochodząc do wybrzeży oceanu skręca ku szerokościom podzwrotnikowym zamykając od w-schodu, jako prądy: Zielonego Przylądka. Gwinejski i Angolski w Oceanie Atlantyckim (rys. 239) oraz Meksykański i Peruwiańsko-Chilijski w Oceanie Spokojnym, zwrotnikowe systemy cyrkulacji wód.

Zwrotnikowe systemy cyrkulacji wód wywierają bardzo duży wpływ na wymianę ciepła i wilgoci między oceanem a atmosferą. W wyniku działania prądów wstępujących ku powierzchni są wynoszone wody zimne, przez co następuje ochładzanie mas pow ietrza (upwelling przybrzeżny - rys. 233b).

Podzwrotnikowe systemy cyrkulacji wód stanowią układy antycyklonalne. Są to jedne z potężniejszych systemów obiegu w'ód w oceanie; obserwuje się je od równika do 40° szer. geogr. pn. i pd. (rys. 239). Wzbudzane pasatami prądy Północnorównikow^ry i Południoworównikowy prowadzą wody oceaniczne ze wschodu ku zachodnim wybrzeżom oceanu, gdzie rozgałęziają się: niewielka ich część zawraca ku równikowi, dając początek Równikowemu Prądowi Wstecznemu, podstawowa masa wód kieruje się ku rejonom zwrotnikowym, tworząc potężne prądy ciepłe. W Oceanie Atlantyckim są to prądy: Gujański (północna składowa Prądu Południoworównikowego), Antylski. Karaibski (północne składowe prądów Północnorów nikowego i Gujańskiego), Florydzki (wywołany różnicą poziomu wód Zatoki Meksykańskiej i oceanu) i Zatokowy (rys. 239). W Oceanie Spokojnym są to prądy: Mindanao. Kuro Siwo (początek daje im Prąd Północnorów-nikowy) i Wschodnioaustralijski (uformowany przez Prąd Południoworównikowy). W Oceanie Indyjskim są to prądy: Madagaskarski i Agulhas (uformowane przez Prąd

¹¹ Prąd bl Nino stanowi element szerszego zjawiska nazwanego też bl Nino. stanowiącego jedną z faz oscylacji południowych, które powodują silne zaburzenia pogodowe i klimatyczne w obszarze strefy równikowej oceanów Spokojnego i Indyjskiego. Zjawisko bl Nino trwa zwykle ok. 15 miesięcy, w środku lata słabnie.

298

□

$

Cl

C

7T

C

O

rr.

a>

r-o

co

co

co

co

co

o

©

©

&

(J