str71

Większą oryginalność osiąga moda niemiecka, znana z dużej ilości zabytków malarstwa, rzeźby i rycin, w ostatnim dwudziestoleciu wieku XV. W przeciwieństwie do mody francuskiej tego okresu, która zaczęła się już wyzbywać drobiazgowości w zdobieniu na rzecz dużych form w ubiorach męskich i kobiecych, moda niemiecka utrzymała konsekwentnie obcisłość krótkich ubiorów męskich i wydłużony kształt obuwia. Przejęte z mody flamandzkiej szczegóły podawane były przez niemieckich krawców z dużą przesadą w zbyt krótkich i ciasnych ubiorach (329, 330). Uporczywie powtarzała te szczegóły niemiecka młodzież mieszczańskiego pochodzenia, zwłaszcza młodzi rzemieślnicy nie liczący się z surowymi zakazami i grzywnami, które nakładały na nich magistraty.

Obok tej groteskowej mody widać na portretach malowanych na epitafiach starszych przedstawicieli mieszczaństwa niemieckiego w ubiorach długich, ciemnych i poważnych. W ostatnich dwudziestu latach XV w. wyróżnia się w Niemczech model młodzieńczego stroju, odcinanego w pasie i wydłużonego na przodzie i w tyle. Wydłużenie to, wzorowane na modzie flamandzkiej, ma formę gładkiego płatu sukna lub też jest ułożone trwale w promieniste fałdy (329). Poza Niemcami formę takiego ubioru spotyka się w Polsce w dziełach Stwosza. W Niemczech krój ten, z fałdami na stałe utrwalonymi sztywnikicm, przeszedł do cywilnej odzieży z noszonych pod późnogotycką zbroją turniejową kaftanów o długości około 90 cm, zwanych Schochter, uszytych 329. Ubiór młodzieńca ze sziyw-    ^{z mocne}fl° P>^ó,Da- Zbrojnym pachołkom obozowym, którzy, nie

nymi fałdami, wydłużony z tyłu    używali kutej zbroi, kaftany takie dawały wystarczającą ochronę

i z przodu, około lat 1470—14S0 w razie spotkania z przeciwnikiem.

330 a. Szuba domowa, czasem przepasywana , duży czepiec męski; b, c. szuby reprezentacyjne, ozdobne czepce na włosach, zaokrąglone patynki na drewnianych podeszwach, suknia kobieca z irzema za-kładkami pionowymi na staniku, rękawy z wycięciem na łokciu; d. strój eleganckiego młodzieńca, udra-powany płaszczyk na krótkim ubiorze, obuwie zaokrąglone, 1496 r.

Szczególnie bogatym źródłem dla różnych interesujących szczegółów są niemieckie ryciny z ostatnich dwudziestu lat XV w., np, Schongauera, Diirera i in. W ciasnych ubiorach młodych elegantów niemieckich tego okresu pojawia się nowy motyw — rozcinanie wąskiego rękawa w górnej części na pionowo rozchylające się pasy tkaniny (331). Rozcinanie tkaniny przechodzi też na przód ubiorów i ma wyłącznie cel dekoracyjny; daje zwłaszcza dobry efekt przy rozcinanym, jak ubiór cywilny, Waffenracku, narzuconym na połyskującą zbroję (zob. portrety w zbrojach Stefana i Łukasza Paumgartncrów, malowane przez Diirera). Rozcinanie dekoracyjne z końca XV w. miało się stać ulubionym motywem w modzie niemieckiej XVI w. i oddziaływać przez dłuższy czas na ubiory zachodniej Europy.

331. Ubiór niemieckiego żołnierza, około 1498 r.

W osiemdziesiątych latach datuje się pojawienie męskich czepców ukrywających długie włosy (330 a). Jeden z najważniejszych przykładów czepca powtarza się w niemieckim rękopisie w 1487 r. (Historia Herpina, Berlin); w różnych wariantach występuje u Diirera i w rycinach Wolgemuta do Kroniki Schedla z 1493 r. Z mody flamandzko-francuskiej przeszła do Niemiec luźna, nie przepasana szuba, noszona na dworze burgundzkim w 2. poł. XV w. Szuba niemiecka, obramowana i przepasana futrem, miała użytkowy, ale przede wszystkim reprezentacyjny charakter; dawała możliwość nakładania rękawów w całości lub noszenia zwisających dekoracyjnie i w tej formie przeszła do mody XVI w. (330 a-c).

Ubiory kobiece w Niemczech przyjmowały w 1. poł. XV w. wszelkie modne we Francji i Flandrii szczegóły kroju rękawów, natomiast w kształcie czepców widoczne są pewne różnice. W początkach XVI w. utrzymywały się w Niemczech jeszcze czepce w typie Kruseler (332 a-d), dostosowane układem falbanek do zarysu modnej fryzury. W drugiej połowie XV w. wiele szczegółów mody flamandzko-francuskiej, z wyjątkiem wysokiego hennin, przeszło do Niemiec. Świadczą o tym szczegóły z malarstwa Wolgemuta i innych malarzy szkoły niemieckiej. Przy czepcach moda niemiecka dodawała duże ilości białych chust otaczających policzki.

Dla niemieckiej mody kobiecej z ostatnich lat XV w. jest charakterystyczny model sukni, która powtarza się stale w różnych dziełach sztuki z drobnymi tylko i nieistotnymi dla kroju

całości odmianami w rękawach. Stanik tej sukni, zawsze głęboko wycięty, ma na przodzic i na plecach nałożoną grupę równoległych pionowych fałdów tkaniny, złączonych ze spódnicą spływającą w głębokich fałdach (333 a, b). Duża ilość ciężkich fałdów spódnicy, podtrzymywanych na przodzie, nadaje postaci charakterystyczne przechylenie w tył lub esowate przegięcie, tak często

265