strona0052 (3)

Tc i inno warianty eksperymentów Hnrlowa, a także podobno badania prowadzone przez J. M. Arsen ian w Związku Radzieckim na małpkach i małych dzieciach nie tylko potwierdziły role bezpośredniego kontaktu dotykowego w kształtowaniu się więzów emocjonalnych z matką, ale również, wykazały, że wystąpienie określonych doświadczeń apołecz-nych we wcze snych okresach życia jest niezbędne dla kształtowania się emocji uznawanych poprzednio za wrodzone i idących z nimi w parze zachowań.

o. Doświadczenia sensoryczne

I)uże znaczenie wczesnych doświadczeń sensorycznych dla rozwoju psychicznego wykazały liczne badania eksperymentalne D. O. Hcbba i jego współpracowników. Wpływ stymulacji sensorycznej na rozwój poszczególnych funkcji percepcyjnych stwierdzono zarówno w przypadku zubożania, jak i wzbogacania środowiska zwierzęcego¹'. Jak stwierdza Hebb (1973, s. 203): „We wczesnym okresie życia stymulacja sensoryczna z otoczenia jest niezbędna dla istnienia pewnych struktur- nerwowych, które w przeciwnym wypadku uległyby degeneracji. Stymulacja jest również konieczna, aby nastąpiło uczenie się niezbędne dla normalnego zachowania się człowieka dorosłego”.

() wpływie wczesnych doświadczeń na przebieg rozwoju świadczą liczne, od dawna prowadzono, a w ostatnich dziesięcioleciach coraz lepsze pod względem metodologicznym badania nad dziećmi odseparowanymi od rodziny, wychowywanymi w różnego typu zakładach, hospitalizowanymi itd. Badania te wskazywały, jak różnego rodzaju deprywacje w tych warunkach (ubóstwo bodźców sensorycznych i podniet stymulujących aktywność dziecka, brak więzi uczuciowej z matką lub inną zastępującą ją osobą itd.) działają hamująco na rozwój dzieci, powodując nieraz nieodwracalne szkody. Wskazywano też na pozytywne skutki wzbogacania wczesnych doświadczeń dziecięcych ^ł\

W badaniach nad wdrukowaniem, genezą emocji itd. powstawało, oczywiście, pytanie, jaki jest udział w tych procesach czynników dziedzicznych, wrodzonych struktur mózgowych, wrodzonych odruchów? I podobnie jak

'» Por. A. Matczak (1968), b. 405 l nast.

*• Nie mogąc zajmować się tu szczegółowiej tymi zagadnieniami, odsyłamy Czytelnika do podręcznika D. O. Hcbba (1973) oraz do pracy W. DudohoskicJ (1973) I M. Prze tnc/nlkowcj (1973), gdzie badania i koncepcje Hebba i innych autorów zostały obszer niej zreferowane.

^,ł Przegląd oraz krytyczną interpretację badań, takie polskich, z. tego zakroili jh> daje M. Przełącznikową (1973).

w poprzednio referowanych Imdinlach nad mochanizmnml dziedziczenia w ukazywano na udział «/ynrtików zewnętrznych w tych procesach, tak w badaniach nad rolą środowisku ujawniano nieodzowne powiązanie wn-iUlików zewnętrznych z Wewnętrznymi, ich wzajemne oddziaływanie na siebie, czyli interakcji; tych czynników.

•    Dziedziczność a shoik>wihko

I'robieni interakcji jest zresztą rozmaicie formułowany, jak to zobaczymy w dalszych rozważaniach nad istotą i czynnikami rozwoju (por. lo/dz. 111, C). Tu natomiast musimy jeszcze zwrócić uwagę na fakt, żo spór

•    • rolę dziedziczności i środowiska nie jest bynajmniej zamknięty. Podkrt ś biją to psychologowie amerykańscy, jak np. G. M u r p h y, który atwicr d/a, że: „Pojęcia dziedziczności i środowiska jako niezależnych istnośd ą luk głęboko zakorzenione, że psychologowie coraz to wracają do sporu,

ujmując pozycję «dziedzicznościową» lub -środowiskową» (...) Długo Jcsz-i /<• słyszeć będziemy znane zwroty: dziedziczność a środowisko, podsta w owe cechy a cechy społecznie nabyte, motywy biogeniczne a motywy

■ n Jogeniczne itp.” (Murphy, 1949, s. 443).

Tę opinię znanego psychologa amerykańskiego potwierdza dziesięć lut później D. P. A u s u b e 1 w swej obszernej pracy poświęconej teorii rozwoju dziecka (1958, s. 23). Jego zdaniem, spór na temat: „natura czy pielęgnacja” (naturę or nurture) osłabł w tym sensie, że rzadko kiedy te dwa i ,>ymilki rozpatrywane są jako wykluczające się na zasadzie „ulbo — albo”. Mimo to istnieje jeszcze wiele kontrowersji co do siły wpływu każdego

•    nieb na różne dziedziny rozwoju; mało również wiemy na temat mucha ni/mów wzajemnej interakcji tych czynników.

Na fakt potwierdzający zdanie obu wymienionych autorów zwracaliśmy uwagę w poprzednim rozdziale (II, B), omawiając rozwój psychologii di Icek a w Stanach Zjednoczonych. Jak się okazuje, ożył tam pod koniec lii :./■ -.('■dziesiątych pogląd o dominującej zależności poziomu inteligencji, mU i/onego testami, od czynników dziedzicznych, m.in. związanych z rasą: stwierdzone w badaniach niższe na ogół ilorazy inteligencji dzieci murzynek l< h przypisywano tym właśnie czynnikom. Wyniki badań tych nieliczny! h psychologów, którzy wskazywali na powyższą zależność (głównie A II. .1 o » h c n a, którego poparł H. J. E y s e n c k w Anglii), spotkały się wprawdzie z potępieniem społecznym i ostrą krytyką naukową *•, nlt-

» Por. pracę llace, cullure and intellięence pod red. K. IHchardiona, D. Speurau I M Itlchardia (Penguin Booki, 1972), w której całość tej problematyki omówiono !>i ytyrania / punktu widzeniu psychologii, biologii i aorjologll. W niej takie podana