strona0075 (2)

17R Marla Żebrowftkn

no Jeszcze kilka innych). Znalazł w nich 61 okresów chronologicznych, uważanych przez różnych autorów za stadia. Początki tych stadiów przypadają na lata od 0 do 18, a końce — od 2 tygodni do 24 lat. W tych granicach każdy rok życia jest wymieniony przez jednego lub kilku autorów jako granica początku lub końca stadium. Jednomyślność panuje tylko w odniesieniu do momentu narodzin! Jednakże niektóre lata są czyściej wymieniane niż inne: lata 1, 3, 7, 12, 14 i 18 powtarzają się jako granice stadiów w 5 - 9 podziałach (na 18). Same stadia też nie powtarzają się często: 32 występują tylko w jednym systemie, 17 figuruje jednocześnie w dwóch systemach, 8 — w trzech. Dwa okresy życia: od 0 do 2 tygodni i od 7 do 12 lat figurują w 4 systemach, okres od 3 do 7 lat — w 5 systemach, a okres od 0 do 1 roku osiąga maksimum zgodności — wymieniany jest w 7 systemach. Nie mniejsze rozbieżności, niż w określaniu granic i liczby stadiów, zachodzą w kryteriach ich wyróżniania. NiLsuwnlby się z tego wniosek, że wyodrębnianie okresów rozwojowych jest sztuczne i arbitralne i że właściwie rozwój jest ciągły.

W tej sprawie jednak głosy psychologów zarówno w omawianej dyskusji genewskiej oraz czterech spotkaniach (1953- 1956) Grupy Studiów mul Psychologicznym Rozwojem Dziecka przy Światowej Organizacji Zdrowia (por. Tanner, Inhelder, 1971), jak i poza tymi specjalnymi dyskusjami są wyraźnie podzielone.

Do zwolenników poglądu, że istnieje ciągłość w rozwoju, należał np. w dyskusji genewskiej biolog J. N. Tanner (Le problime..., jw., s. 9), mówiący o rozwoju fizycznym jako procesie wzrostu, w którym nie dadzą się wyróżnić osobne, następujące po sobie stadia. Podobny wniosek w odniesieniu do rozwoju psychomotorycznego w niemowlęctwie wyciąga M. H. McGraw z omawianych już badań nad parą bliźniąt, Johnny l Jlmmy; zdaniem tej autorki, rozwój jest stopniowy i ciągły, gdyż dziecko nigdy nic- przechodzi całkowicie i nieodwracalnie z jednego stadium do nuHtępnego: schematy (patterns) zachowania się o różnym poziomie stapiają się ze sobą, mogą też następować regresje do mniej dojrzałych form reakcji. Przeciwnego zdania jest inna badaczka amerykańska, M. M. Shirley¹*, która rozwój lokomotoryki dziecka uważa za skokowy, upatrując w tym dowód jego zależności od dojrzewania.

N. L. M u n n (1955, s. 288) zwraca jednak uwagę, że zarówno reakcje Wyuczone, jak i wynikające z dojrzewania, mogą rozwijać się bądź wolno i •.t fpniowo, bądź nagle — w zależności od warunków; że rozwój ruchowy w młodszym zwłaszcza wieku jest raczej stopniowy, co nie przesądza formy rozwoju procesów psychicznych; że wreszcie badania przekrojowe ¹

/'"U"

170

,h«‘

podłużną

Teorie 10/ woju

(Shirley) wskazują raczej nu gkolęowość, pode/.on gdy b*‘    ""^v

(McGraw) — raczej na ciągłość rozwoju. Ten oatatnl fakt również w cytowanej dyskusji ganeW.sklej, w której posttf^^ ^!*^ll“    ¹

konieczność badań podłużnych dla rozstrzygnięcia zagadni*^>ł()pf‘    J^w

rozwoju. Wskazywano też (M. De bess c; por. Le V¹ ^ '^M(* '*' ⁽’⁽* s. 92 -96) na możliwość odmiennego przebiegu rozwoju ^Krotki.--li, wieku dziecka: w młodszym wieku rozwój przebiega W ^ ^{11 1} wyraźnie odgraniczonych stadiów; stadialność zaciera iW    *^{nt v}‘

w wieku szkolnym, by w młodzieńczości ustąpić miejsc¹* *^^{,,c w} l^,iy widuolnym formom rozwoju; pojęcie stadialności miałoś chologii rozwojowej znaczenie względne.

Na inny jeszcze aspekt zagadnienia stadialności ₍₎ ^{,lft wrro} ' ⁰ H. Werner¹. Podkreślając, żę rozwój polega zaró"^,,ł ^ ¹ *^mb^,nY ilościowym, jak i na przemianach jakościowych, twierd¹ u * ⁿⁿ^ ^r’ ^na" pierwszego rodzaju mogą zachodzić zarówno stopniowo, \ A^e’ ₍ tom i ąs t zmiany jakościowe z natury swej nie mogą być ^c

Przekonanie o ciągłości rozwoju zdaje się na ogół po^si,l<|łi^,ł‘^IWn.''    ‘ °

lenników w Ameryce niż w Europie, gdzie wyraźnie , l^{, y}' *‘’^/nc"° minuje tendencja do poszukiwania prawidłowości roi^ . ₍    ^

w jego przechodzeniu przez różn^ etapy'¹.    j#'^{v s} ' * ^zy °

Wydaje się przy tym, że „ilościowo rozpatrywani*’ ₍ ^ _M,_{() Inl},_lll(l.

di*

•° H. Werner ^Tfl* concept of ttev*glopmtnt from u compan*•    _{c n}|_cłn|_pc|_t|_ę|>_#

Mnt of view. W: D. D. Harli (1957). _s. 137.    do^fóinlal    3 okra

•' 1‘od/.lał na okresy l fazy przejmowało np. wielu psych' *r7_{j3 ł||t)} j ₀^_|ri Juk O. Tum lir z, przytoczony przez Kreutza; O. Kr oh, któ^g' |_ntł._r, uująeyrli *y: wczr.-tnc dzieciństwo (0-3 lata), właściwe dzieciństwo (3    . ch II Uhla r

dojrzewania, dzieląc każdy 7. nich nieco schemntycznle, nie ' .lejowych (I tok kryteriów rozwojowych, na 3 fazy (po»_r. M. Przełącznikową, 190f-    alternatyw

(iiflrdgcfuzo ł młodość, Warszawa K>3)9), która wyróżniała 5 fa*    W    Stanach

>ycln, 3-4 lata, 5-8 lat, 9-13 lat I 1 4- 19 lat) według ZIDienlaJ®^^^*t_W1i Psychn nie nastawienia dziecka bądź na iw |_at subiektywny, bądź o'’*'.iycln); d/leclń-/Jednoczonych Dział Psychologii Rozbojowej Amerykańskiego    _cxy]|    _prpa(j₀.

logicznego przyjął następującą perle^dyzację: niemowlęctwo (' ^ż^r‘ ’(ij. 14), śród •Iwo (1- 12 lat), podzielone na wczc^_nc (1-8), łrcdnle    (0 - 10)    l    ,_ini,. głosowany,

lra< encję (10-12 lat): adolesccncja (l 2-21 lat), podzielona nu    \_vłasnr podziały

nią (M-18) ł późną (18-21 lut). Podpal ten nie Jest Jednak P⁰*,,)* ,i A. Oasella wielu autorów nie uznaja w ogóle st gdlalnoicl rozwoju, Inni -«^t<ł j/*¹*. _rlapy: nlemo-i) nglJsh, Kngllsh, 1958, *. 140). Przekładem może być znany ^ gg^/ i adolesccncja H7ir chi Id from fivr to (en. New Yz^_r|c, iu40, s. 10 I n) na 4 ^J^.-Js/ych (a/ (np wląctwo (0-2 lata), wiek przodazk ₀i_ny (2-5), dzieciństwo ^ pOg _fa/ ,_m|mln (12 do 70- 24 lat), w których obręł»*,. autor wyróżnia    szereg    ‘'',,1 _<rłna i’_uł, j„j _yłl

w pleiwszych dwóch okresach - U f„*, w okrosln od    5 do ^,0    joczonla. Poi też

Jąeych sl«; co roku); fazy te cr. huja „„ przemian równowaga * A A. I. chwianie, e« wyraża »i«j w /a. h«, • m dziecka l Jego stosunku ‘ podział proponowany pr/«* i: 1 In 11 e „j, m^ry omawiamy w

1

M. M. Hhlrlry In dso^loprucnt saltatori/ as wtll as conltnuoiif? „Psychologlral

Hullrtln” 1P.1I, nr .‘II (ryt. rj»: N. 1.. Munn, 1855, *. 728).