stronaR 53

52

Terminów „orientacja szkolna i zawodowa" łącznie używa S. Baścik, który stwierdza że przez orientację zawodową rozumieć należy porncc młodzieży w wyborze zawodu. Ponieważ zawód zdobywa się głównie w szkole, należy używać również terminu „orientacja szkolna.

W ostatnich latach można zaobserwować w literaturze pedagogicznej tendencję do używania nazwy „orientacja zawodowa”, a W. Rachalska proponuje traktowanie orientacji szkolnej jako jednego z etapów szeroko rozumianej orientacji zawodowej.

Można w literaturze psychologicznej i pedagogicznej wyróżnić trzy główne kierunki definiowania terminu „orientacja zawodowa":

1.    Orientacja zawodowa w znaczeniu węższym utożsamiana z informacją zawodową - określana jako orientacja „w czymś”.

2.    Orientacja zawodowa w szerszym znaczeniu — określana jako orientacja „na coś”, na określony cel, traktowana jako proces wychowawczy prowadzący do trafnego wyboru zawodu.

3.    Orientacja zawodowa w ujęciu systemowym - uznanie jej za zjawisko o zasięgu

7

społecznym.

Na podstawie analizy literatury należy jednak stwierdzić, że największa grupa autorów traktuje orientację zawodową jako proces wychowawczy ukierunkowany na pomoc w trafnym wyborze zawodu, a więc w znaczeniu szerokim, nie

V* ,

zapominając jednak o społecznym kontekście tej działalności.

Próbę uporządkowania terminów i pojęć związanych z zagadnieniami wyboru zawodu przeprowadził S. Szajek. Jako termin naczelny przyjął „przygotowanie do świadomego wyboru zawodu”, termin, którego treść stanowi długofalowy, pedagogicznie sterowany proces informowania i orientowania w różnych rodzajach pracy zawodowej i drogach przygotowania do niej, rozpoznawania i ukierunkowywania zainteresowań, skłonności, uzdolnień, motywacji i postaw zawodowych, cech psychofizycznych i warunków zdrowotnych, konfrontowania ich z wymaganiami zawodowymi i zapotrzebowaniem społecznym na kwalifikowane kadry oraz doradzania, którego rezultatem powinien być świadomy, swobodny, możliwie zgodny z zainteresowaniami, uzdolnieniami, warunkami psychofizycznymi i zdrowotnymi ucznia i potrzebami społeczno-ekonomicznymi kraju i regionu wybór zawodu, adekwatnej szkoły lub uczelni, bądź też innej drogi uzyskania kwalifikacji zawodowych, czy rodzaju pracy i stanowiska w zawodzie. Przygotowanie takie, stanowiące integralną część kształcenia przedzawodowego powinno obejmować dzieci i młodzież przez wszystkie lata ich nauki w szkole podstawowej i ponadpodstawowej, zapewniając kwalifikacje zawodowe lub podstawę programową do kształcenia zawodowego na poziomie wyższym.

Terminowi naczelnemu „przygotowanie do wyboru zawodu” S. Szajek proponuje przyporządkować terminy podstawowe, takie jak: preorientacja, orientacja, poradnictwo i reorientacja zawodowa, wybór zawodu, przydatność zawodowa i

za wodo znawstwo.¹* Zaś ucznia wywierającego swą przyszłą drogę życiową propo-

9

nuje autor nazwać optantem.

Określając terminy „preorientacja zawodowa” i „orientacja zawodowa” S. Szajek wychodzi z założenia, że są to określone etapy związane z działalnością na rzecz przygotowania ucznia do świadomego wyboru zawodu, przy czym preorientacja stanowi etap pierwszy, obejmujący uczniów w wieku do 10 lat (klasy I-III lub IV), a orientacja w etapie drugim - uczniów w wieku 11-14 lat i 15-24 lat. Nie wdając się w tym miejscu w szczegółowe rozważania dotyczące zagadnień terminologicznych w omawianym zakresie stwierdzić należy, że potraktowanie orientacji zawodowej jako pewnego tylko etapu przygotowania do wyboru zawodu nie wydaje się uzasadnione. Jest to termin o zakresie szerszym i działania podejmowane w jego obrębie obejmują zarówno dzieci, młodzież jak i osoby dorosłe. Można zatem zaproponować następujące uszeregowanie omawianych terminów:

1) orientacja zawodowa - rozumiana jako zespół działań przygotowujących dzieci, młodzież i osoby pełnoletnie do prawidłowego wyboru zawodu, kierunku kształcenia i pracy oraz doskonalenia lub zmiany kwalifikacji zawodowych; działania te polegają na:

-    kształtowaniu pożądanej postawy wobec nauki i pracy oraz rozwijaniu zainteresowań zawodowych przez upowszechnianie wiedzy o zawodach,

-    wyrobieniu umiejętności oceny własnych możliwości psychofizycznych,

-    zaznajamianiu z racjonalnymi przesłankami podejmowania decyzji w omawianym zakresie,

-    udzielaniu - indywidualnie lub grupowo - informacji i wyjaśnień stanowiących dla osób zainteresowanych pomoc w podejmowaniu decyzji zawodowych.¹⁰

Tak rozumianej orientacji zawodowej przyporządkować można, jako zawierające się w jej zakresie, takie pojęcia jak:

a)    preorientacja zawodowa - działalność obejmująca dzieci w okresie przedszkolnym i edukacji wczesnoszkolnej, polegająca na zapoznawaniu uczniów w wielu dziedzinach pracy zawodowej, problemami pracy ludzkiej, pomocy w zdobywaniu wiadomości o zawodach, główny ciężar jej działalności spoczywa na rodzinie i szkole,

b)    reorientacja zawodowa - polegająca na powtórnym przygotowaniu optanta do prawidłowego wyboru zawodu, kierunku lub poziomu kształcenia; dotyczy ona uczniów szkół ponadpodstawowych, którzy z