37674 plany�ukacyjno zaw młodzieży w stadium eksploracji stronaR 53

Plany edukacyjno-zawodowe młodzieży w stadium eksploracji

zawodu a wymaganiami stawianymi przez zawód. Jeśli zatem decyzja ma być uzasadniona racjonalnie i prawidłowo, to musi być oparta na znajomości siebie.

Przedstawione psychologiczne problemy wiążące się z informacją zawodową i z sarnopoznaniem łączą problemy psychologicznej analizy zawodu z drugą-wielką grupą psychologicznych problemów poradnictwa zawodowego, a mianowicie z decyzją zawodową. Decyzja zawodowa, może bardziej niż inne decyzje człowieka, musi być rozpatrywana na szerokim tle. Takim tłem może być jakaś określona teoria osobowości. Różne są koncepcje osobowościowe człowieka. Obecnie wielu zwolenników ma koncepcja poznawcza, w której znaczną role odgrywa informacja.

Według teorii poznawczej, procesy psychiczne i zachowanie człowieka zależą od informacji. Człowiek jest sterowany czy kontrolowany przez informacje ze środowiska i z pamięci. Jest to sterowanie poznawcze.

Struktury poznawcze to system informacji o świecie zewnętrznym i o własnej osobie; są zakodowane w pamięci człowieka i regulują jego zachowanie. System struktur poznawczych, które stanowią względnie trwałe cechy człowieka, to główny składnik osobowości. Struktur)' poznawcze charakteryzują się złożonością, abs-trakcyjnością lub konkretnością, są otwarte lub zamknięte i wreszcie są aktywne lub bierne.

Obok sterowania wewnętrznego drugim czynnikiem sterującym zachowaniem ludzkim są informacje znajdujące się w środowisku. System oczekiwań determinuje ludzkie działanie. Wartość wyników musi człowiek ocenić jeszcze przed działaniem. Konieczne jest nie tylko planowanie wyników naszego działania, ale i ocena ich wartości. Problemem współczesnego człowieka jest nadmiar informacji, ważna jest zatem umiejętność selekcji, a także poszukiwania potrzebnych danych wśród tych dostarczanych. Człowiek nie jest jedynie odbiorcą informaqi — jak badacz aktywnie je przetwarza, przewiduje skutki. W systemie oczekiwań człowiek antycypuje przyszłość.

W świetle powyższych rozważań, z psychologicznego punktu widzenia ważna jest dwukierunkowa relacja: osobowość-zawód ze względu na to, że:

— osobowość w znacznym stopniu określa oczekiwania człowieka w stosunku do wybieranego zawodu, wyznacza ich zakres, trwałość, siłę, kierunek:

- praca zawodowa w każdym przypadku oddziałuje na osobowość, przekształca ją, doskonali, bogaci lub zuboża.

Zależność zatem jest dynamiczna. Znajomość i zrozumienie tego zjawiska są ważne zarówno dla jednostki wybierającej zawód, a następnie wykonującej go, jak i dla tych osób, które mają jej w tym wyborze oraz w akceptacji i adaptacji pomagać. W stosunku człowieka do pracy wyraża się jego hierarchia wartości.

Gdy nie osiąga się zamierzonych wartości, może nastąpić obniżenie pierwotnego poziomu aspiracji lub tolerancja wobec istniejącej rozbieżności między aspiracjami i osiągnięciami (giętkość postępowania). Sr/mulatorctn ludzkich czynności jest rozbieżność miedzy aspiracjami a osiągnięciami, między planem a realizacją,

Rozdział pierwszy. Teoretyczne założenia planowania kariery

między informacją o wartościach, które dają satysfakcję, a danymi o wartościach osiągniętych- Wprowadzenie pojęcia poziomu aspiracji jako pewnego standardu pozwala wyjaśnić motywację ludzkiego działania⁶⁷.

Decyzja zawodowa jest jedną z najważniejszych i najtrudniejszych w życiu, ponieważ przyszła praca zawodowa w znacznym stopniu wyznacza życie człowieka. Od pozycji pracy w życiu człowieka, od jego stosunku do niej zależy w znacznym stopniu samorealizacja człowieka, jego zadowolenie z życia, poczucie przynależności do określonej grupy zawodowej, słowem —istotne właściwości projektowania planów' perspektywicznych.

Stosunek do prac)', pozycja pracy — to wynik długotrwałego procesu, w którym człowiek uczestnicz)', najpierw jako przedmiot, obiekt działań innych ludzi, a następnie coraz bardziej jako podmiot. Proces ten jest długotrwały i złożony. Aby prowadził do zamierzonego celu, musi opierać się na określonych przestankach psychologicznych. Niezbędna tu jest znajomość fizycznego i psychicznego rozwoju człowieka, jego tempa, prawidłowości charakterystycznych dla poszczególnych etapów, a więc znajomość psychologii rozwojowej.

Teoretycy z zakresu psychologii rozwojowej traktują człowieka dynamicznie jako obiekt, który zmienia się przez całe życic. Kierunek i tempo tych zmian zależą od wielu czynników zewnętrznych, od właściwości psychofizycznych i od własnej aktywności człowieka. Aktywność ta może być jednak rozwijana bądź hamowana, skierowana na różne działania zależnie od warunków, w jakich człowiek żyje^w.

Tak więc człowiek stojący wobec sytuacji wyboru kieruje się różnymi zawodowymi alternatywami:

— uznawanymi wartościami i wymaganiami, zdolnościami i zainteresowaniami; informacjami o przyszłościowych możliwościach, wymaganiach i sprawnościach zawodowych;

— sposobami zachowania się (aktywnym poszukiwaniem informacji, racjonalnym rozważaniem środków i celów);

— strategiami decyzji.

W zależności od cech osobowości (chęć ryzyka, dążenia do bezpieczeństwa) i rozpoznania sytuacji na rynku pracy można wyróżnić następujące strategie decyzji:

— wybór zawodu, który najlepiej odpowiada zdolnościom - strategia optymalizująca;

— wybór zawodu, który najlepiej odpowiada dominującej wartości — strategia raaksymali styczna;

— wybór zawodu, który stawia najmniejsze wymagania zawodowe — strategia minimalistyczna;

"PinrzJ. Kozielecki. cz. cyt., s. 227.

Przeglądu wiedzy o rozwoju współczesnego człowieka w ciągu całego życia dokonują: J. S. Tu-r.LT. D. B. Helrr.s. Rozwój człowieka. Warszawa 1999