strony90 91

1.    W systemie osadniczym tworzą się różne typy osiedli, a ich wielkość wyznacza liczba spełnianych przez nie funkcji centralnych. W ten sposób powstaje określona hierarchia ośrodków centralnych (usługowych).

2.    Im wyższy rząd ośrodków (hierarchia), tym mniejsza jest ich liczebność w systemie osadniczym. Relacja między liczebnością ośrodków należących do poszczególnych szczebli hierarchicznych ma charakter postępu geometrycznego i kształtuje się jak 3:1 (z wyjątkiem relacji między stolicą a osiedlami pierwszego rzędu).

3.    Osiedla rozmieszczają się z charakterystyczną regularnością, którą można nazwać układem heksagonalnym. Obszary uzupełniające osiedli mają również kształt heksagonów. Ośrodkom wyższych szczebli odpowiadają coraz większe obszary wpływu (zasięgi), które są wielokrotnością niższych szczebli obsługi. System obszarów ma więc układ hierarchiczny.

Rys. 17. Obszary uzupełniające i rozmieszczenie osiedli w systemie ośrodków centralnych

Liczby 1 - 5 oznaczają miejscowości różnych typów od stolicy kraju (G) do małych miejscowości targowych (M)

Źródło: Christaller 1963, s. 66

Model ośrodków centralnych (określony przez trzy przedstawione wyżej prawa) oparty jest na tzw. zasadzie rynkowej²³. Zasada ta przyjmuje, że cały analizowany obszar zaopatrywany jest we wszystkie możliwe dobra centralne przez możliwie najmniejszą liczbę ośrodków centralnych. Obraz ten jest zniekształcony w rzeczywistości przez czynnik transportu i czynnik administracyjny.

Christaller opracował w związku z tym dwie inne odmiany systemu ośrodków centralnych. Pierwsza z nich uwypukla właśnie znaczenie czynnika transportu, tzn. jest oparta na zasadzie komunikacyjnej. Według tej zasady najlepszym rozmieszczeniem ośrodków, podporządkowanych ośrodkowi centralnemu, jest ich lokalizacja na liniach komunikacyjnych leżących między dwoma ośrodkami wyższego rzędu. Z punku widzenia zasady komunikacyjnej korzystne jest takie ukształtowanie rozmieszczenia ośrodków centralnych, w którym możliwie dużo miejscowości o większym znaczeniu leży na linii komunikacyjnej łączącej w sposób możliwie najtańszy ośrodki najważniejsze (patrz rys. 18).

Uys. IX. System ośrodków centralnych oparty na zasadzie komunikacyjnej Podporządkowanie ośrodków liniom komunikacyjnym Źródło: W. Christaller 1963, s.66

¹ Nazwa tej zasady pochodzi od zasięgu rynkowego dóbr centralnych.