8748915825

80 Badania geograficzne nad Polską północno-zachodnią.

II. Typy osiedli wiejskich w Wielkopolsce.

1. Dotychczasowe badania osadnictwa w W i e 1 k o p o 1 s c e.

Pomijając prace czysto historyczne, dotyczące historji osadnictwa całej Polski (tu należą prace Balzera, Bujaka, Wojciechowskiego T., Potkańskiego, Tymienieckiego, Rutkowskiego, Grabskiego), mamy szereg prac autorów niemieckich i polskich, które specjalnie tylko omawiają osadnictwo w Wielkopolsce.

Rozwój osadnictwa Wielkopolski daje E. Schmidt.¹ Skartował on wszystkie na prawie niemieckiem zakładane wsie, dzieląc je na dwie grupy, zależnie od okresu powstania: wsie pierwszego okresu kolonizacji niemieckiej (XIII—XIV w.) i wsie drugiego okresu kolonizacji niemieckiej (XVII — XVIII w.). Podaje następnie rozwój osiedli kolonistów niemieckich, stosunek kolonistów do właścicieli ziemi, wynaradawianie się i stara się te zjawiska wyjaśnić.

Martiny² wyróżnia cały szereg kształtów wsi, których zróżnicowanie stoi w związku z okresami kolonizacji. Każdemu okresowi kolonizacji odpowiada inny kształt wsi. Autor bardzo szczegółowo omawia cechy charakterystyczne poszczególnych kształtów i ich różnicę, nie związuje ich jednak z terenem. Studja jego posiadają dla geografów znaczenie raczej teoretyczne.

Osadnictwem Wielkopolski zajmuje się obecnie geograf niemiecki Ma as.³ Za punkt wyjścia pracy swojej obrał twierdzenie, iż geografja osadnictwa jest to nauka o przekształceniu krajobrazu naturalnego na krajobraz kulturalny. To przekształcenie jest wynikiem procesu historycznego. Chcąc wyjaśnić więc współczesne osadnictwo, należy poznać jego historję. Ma as zajmuje się więc wyłącznie historją a nie geografją osadnictwa.

Wśród autorów polskich Baranowski⁴ daje studjum specjalne o osadnictwie holenderskiem na ziemiach polskich. Podaje sposób zakładania osiedli i zasiąg kolonizacji holenderskiej.

Tyc⁵ w pracy p. t.: Początki kolonizacji wiejskiej na prawie niemieckiem w Wielkopolsce, daje studjum historyczne z zakresu osadnictwa w średniowieczu (1200—1333). Praca wprowadza dużo nowych poglądów na rolę kolonistów niemieckich i ich liczebność w Wielkopolsce.

Historję kolonizacji Polski zachodniej w okresie nowożytnym opracował Zimmermann.⁶ Podaje on przedewszystkiem rozwój kolonizacji za Fryde-

¹    E. Schmidt: Die Geschichte des Deutschtums im Lande Posen unter polnischer Herrschaft. Bydgoszcz 1904.

²    R. Martiny:    Die Formen der landlichen Siedlungen in der Provinz Posen. Zeit-

schrift d. Hist. Gesellschaft f. d. Prov. Posen. T. 28. r. 1913, str. 23—42.

³    W. Ma as:    Die Entstehung der Posener Kulturlandschaft. Deutsche Wissenschaft-

liche Zeitschrift fur Polen“. H. 10. Poznań 1927.

⁴    I. Baranows ki: Wsie holenderskiena ziemiach polskich. Przegląd Hist.,t. XIX, 1915 r.

⁵    T. Tyc: Początki kolonizacji wiejskiej na prawie niemieckiem w Wielkopolsce. Poznań 1924.

⁶    K. Zimmermann: Fryderyk Wielki i jego kolonizacja rolna na ziemiach polskich. T. I i II. Poznań, 1915.