str 164 165

(w XVII wieku zastąpione przez znacznie lepsze muszkiety), szabel i siekierek, a dziesiętnicy mieli takie piki.

6.    Oddziały piechoty francuskiej, utworzone w 1831 roku, w Algierii. W powstaniu styczniowym oddział tzw. żuawów śmierci, zorganizowany i dowodzony przez Francuza, pułkownika Franciszka de Rochebrune’a.

7.    Jako zwarte oddziały piechoty łucznicy występowali już w czasach Mieszka I. W XV wieku zostali wyparci przez kuszników, którzy pojawili się po raz pierwszy za Kazimierza Wielkiego. Ci z kolei, wypierani już w drugiej połowie XV wieku przez strzelców uzbrojonych w broń palną (rusznice), przetrwali do lat dwudziestych XVI wieku.

8.    Była to dragonia, wchodząca w skład piechoty autoramentu cudzoziemskiego; choć dragoni byli jeźdźcami — walczyli jednak zarówno konno, jak i pieszo. Pierwsze oddziały dragonów pojawiły się w Polsce za Zygmunta III. Dragon uzbrojony był w rapier lub szablę, pikę lub muszkiet. Piki, mniejsze od piechotnych, zostały w czasach Sobieskiego zastąpione przez berdy-sze. W drugiej połowie XVII wieku dragonia stanowiła przeciętnie jedną czwartą wszystkich formacji pieszych, ą w latach 1659—1660 nawet 40%. W 1778—1776 roku część regimentów dragońskich pozbawiono koni i przekształcono w regimenty piechoty; pozostałe zaliczono do jazdy.

9.    Reform tych było kilka. Najważniejsza to uzbrojenie piechurów (łącznie z dragonami) w berdysze i poważne zmniejszenie regimentów (do 300, a nawet 200 ludzi), co pozwoliło na jednoczesne zwiększenie liczby regimentów. Były one teraz bardziej ruchliwe, na polu bitwy łączone w większe jednostki taktyczne (brygady). Ponadto Sobieski wprowadził do piechoty ręczne granaty, a pod koniec życia rozpoczął przezbrajanie piechurów w flinty z bagnetami.

10. Pod Arcis-sur-Aube Napoleon I mając 23 000 żołnierzy stoczył bitwę ze stutysięczną armią austriacką Filipa Schwarzenberga i nie dał się pobić (20—21 marca 1814). W krytycznym momencie znalazł schronienie w czworoboku utworzonym przez batalion nadwiślańskiego pułku piechoty. Batalionem tym dowodził Jan Skrzynecki, późniejszy wódz naczelny w powstaniu listopadowym.

18. SPRAWA PUSZKARSKA

1.    Autorem Spratoy rycerskiej jest znany historyk Marcin Bielski (ok. 1495—1575), który jako towarzysz chorągwi husarskiej Wawrzyńca Budzowskiego brał udział w kampanii obertyńskiej pod rozkazami hetmana Tarnowskiego. Pełny tytuł jego traktatu wojskowego brzmi: Sprawa rycerska według postępku i zachowania starego obyczaju rzymskiego, greckiego, macedońskiego i innych narodów pierwszego i niniejszego wieku, tak pogańska jako i krześcijańska, z rozmaitych ksiąg wypisana, ku czytaniu i nauce ludziom rycerskim pożyteczna. Zawarł Bielski w tym traktacie również własne doświadczenie wojskowe, choć w skromnym zakresie.

2.    Artyleria przedogniowa, na którą składały się różne machiny - miotające — barobalistyczne i neuro-balistyczne.

3.    W bitwie pod Iganiami (10 kwietnia 1831) 4. lek-kokonna bateria artylerii pod dowództwem majora Bema skutecznie osłaniała natarcie piechoty, uwieńczone wyparciem Rosjan z Igań. Pod Ostrołęką (26 maja 1831) ta sama bateria pod dowództwem Bema — już pułkownika — swym śmiałym natarciem powstrzymała napór zwycięskich wojsk rosyjskich, co umożliwiło armii polskiej odwrót na Warszawę i uratowało ją od zupełnego pogromu.

4.    Pierwszą pewną wiadomość o użyciu przez Polaków artylerii polowej posiadamy z 1431 roku, kiedy to podczas wojny na Wołyniu ze Swidrygiełłą ubezpieczono forsowanie rzeki Styr ogniem dwóch taraśnic. Artyleria oblężnicza pojawiła się znacznie wcześniej, za Kazimierzą Wielkiego, ale pewna wiadomość o jej zastosowaniu pochodzi z 1383 roku — oblężenie Pyzdr podczas wojny domowej w Wielkopolsce (tzw. wojna Grzymalitów z Nałęczami).

5.    Alojzemu Fryderykowi Bruhlowi (1739—1793), który w latach 1763—1788 był generałem artylerii koronnej. Okazał się bardzo dobrym organizatorem i administratorem. Sześciokrotnie zwiększył budżet artylerii, zorganizował sztab i 6 kompanii, założył szkołę artylerii, ludwisarnię, odlewnię kul, młyn prochowy. W 1787 roku wydał Elementarz służby wojskowej.

165