wstęp do teorii polityki img 129

138

Występujący w zakresie racji stanu chaos pojęciowy, wielość sądów intuicyjnych, potocznych wyobrażeń i „obciążeń ideowo-politycznych” wydaje się być powodem, który odstręcza politologów od pogłębionych, usystematyzowanych badań nad tą kategorią polityczną.

Sposób pojmowania racji stanu i przypisywane jej treści w znacznej mierze pozostają refleksem renesansowej doktryny suwerenności państwa i historycznych doświadczeń politycznych państw europejskich¹. W przypadku XVI-wiecznych Włoch, XVII-wiecznej Anglii i XVTII-wiecznej Francji racja stanu była jedną z ostoi politycznej filozofii i praktyki, które wyrażały dążenia tych państw do niepodległości i umocnienia suwerenności organów państwowych (ich emancypacji w stosunku do władz}' papiestwa i cesarzy oraz wewnętrzną konsolidację). Racja stanu stała się wówczas poniekąd synonimem idei i potrzeby państwa narodowego jako samoistnego organizmu politycznego, generującego lojalność poddanych, a później obywateli. W ściśle instrumentalnym wymiarze racja stanu służyła zwiększeniu efektywności procesu rządzenia. Dawał temu wyraz Niccolń Machiavelli, uznany za prekursora doktryny racji stanu, który sformułował - w rozprawie Książę - znany katalog zasad pragmatyki politycznej. W świetle tej tradycji racja stanu oznaczała lub wynikała z woli księcia, interesów dynastii, nadrzędności korony. Elementy demokratyczne wniesione przez Rewolucję Francuską 1789 r. do myśli politycznej i stosunków w państwie wpłynęły również na ewolucję akcentów w pojmowaniu racji stanu. Od tego czasu zaczęły być eksponowane kryteria: woli ogółu, interesu politycznego, honoru narodowego, itp. W dobie współczesnej szczególnym nawiązaniem do tych tradycji jest francuska idea racji stanu, którą doktrynalnie sformułował i w okresie V Republiki usiłował realizować prezydent Charles de Gaulle.

We współczesnych interpretacjach racji stanu również występują różnice pojęciowe, a także kontrowersje koncepcyjno-polityczne. W wyjaśnianiu stanu wiedzy w tym zakresie warto uwzględnić następujące okoliczności:

Historyzm a doraźność. Charakter (status) racji stanu pojmuje się i interpretuje w płaszczyźnie historycznej bądź w świetle bieżących wydarzeń i procesów politycznych. W pierwszej perspektywie racji stanu przypisuje się historyczną trwałość i ciągłość, w drugiej zaś w racji stanu akcentuje się jej aktualne treści i polityczną zmienność, dynamikę. Niedostatecznie jeszcze rozwinięto rozumowanie, iż racja stanu będąc operacyjną syntezą potrzeb bieżącej polityki państwa jest też silnie uwikłana i determinowana przez jego historię². Myślenie powyższe znajdować może wsparcie w rozumieniu polityki jako historii w trakcie stawania się.

1

   Por. Charles A. Beard, The Idea of National Interest: An Analyticał Study in American Foreign Policy, New York: Macmillan 1939, s. 22-24.

2

   Jasno wyraził to Konstanty Grzybowski: „to jest właśnie sens idei racji stanu: nie norma ogólna jako kryterium działania, ale rozumny wybór indywidualnych decyzji w konkretnej sytuacji, wybór z doświadczeń historycznych na podstawie doświadczenia (experience) każdorazowej sytuacji, a nie wedle fantazji”. Zob. idem, Historia doktryn politycznych i prawnych, Warszawa: PWN 1968, s. 312.