Zoologia6

42 Pierwotniaki

Rodzaj: małżynek — Stylonychia. Żyje w wodach słodkich i słonych.

Ciało osiąga 100-300 (im. Jego bieguny są zaokrąglone (rys. 22). Strona grzbietowa jest wypukła, a brzuszna spłaszczona. Rzęski występują nielicznie,

Rys. 22. Małżynek (strona brzuszna). 1 — rzęski, 2 — szczecinki, 3 — peristom, 4 — cyto-pyge, 5 — wodniczki pokarmowe, 6 — wodnicz-ka tętniąca, 7—jądro wegetatywne. (Z Raabego 1964)

szczególnie po stronie grzbietowej, natomiast po stronie brzusznej znajdują się szczecinki. Są one rozmieszczone w kilku grupach i służą do pływania, wykonywania skoków, a także kroczenia po twardym podłożu. Peristom położony jest w przodzie ciała. U małżynka występuje jedna wodniczka tętniąca. Jądro wegetatywne jest pałeczkowate i znacznie rozszerzone na obu biegunach.

Znaczenie. Do pierwotniaków zalicza się obecnie co najmniej 30 000 gatunków, które wchodzą w skład różnych biocenoz i odgrywają w przyrodzie ogromną rolę. Prowadzą aktywne życie w środowiskach wodnych (wody słodkie, słone, glebowe, podziemne), płynach ustrojowych różnych układów oraz w komórkach zwierząt i sporadycznie także roślin.

Wolno żyjące pierwotniaki wymagają na ogół ściśle określonych warunków do życia i dlatego są dobrymi wskaźnikami różnych procesów biologicznych zachodzących w środowisku. Pozwalają między innymi ocenić jakość wody (np. zanieczyszczenie) czy też gleby (np. zakwaszenie), ponieważ stwierdzenie ich obecności lub nieobecności, bez stosowania specjalnych metod, jest samo w sobie biologicznym wskaźnikiem. Odżywiają się przeważnie bakteriami, w związku z czym regulują ich ilość i uczestniczą w procesach samooczyszczania wody oraz gleby. Stanowią również bardzo ważne ogniwo w krążeniu pierwiastków w przyrodzie. Pierwotniaki żyjące w wodach glebowych w dużej mierze przyczyniają się do zwiększenia żyzności gleby, gdyż wytwarzane białko i inne związki organiczne są cennym nawozem po ich śmierci.

Pierwotniaki występujące w wodach otwartych w wielu przypadkach są zasadniczym składnikiem planktonu. Mają duże znaczenie w odżywianiu się zarówno zwierząt bezkręgowych, jak i kręgowych, zasoby zaś związków organicznych wytwarzane przez nie są często nie mniej bogate niż związki produkowane przez glony. Niektóre pierwotniaki odgrywają rolę w tworzeniu pokładów wapiennych. Takie pokłady można wykorzystywać do celów przemysłowych, ponadto są one ważnymi skamieniałościami przewodnimi, informującymi o wieku i pochodzeniu złoża; ułatwia to np. poszukiwania ropy naftowej.

Znane są również pierwotniaki żyjące w symbiozie z innymi organizmami. Spotyka się je np. w przewodzie pokarmowym ssaków i innych zwierząt, odżywiających się pokarmem roślinnym. Trawione przez swych żywicieli, dostarczają im m.in. ważnego pod względem odżywczym białka zwierzęcego.

Wiele pierwotniaków jest groźnymi pasożytami chorobotwórczymi zwierząt i człowieka, pewne atakują także rośliny. Niektóre z nich wykorzystuje się np. do zwalczania szkodliwych owadów powodujących choroby roślin, mają więc znaczenie w biologicznej walce z nimi.

Należy także zaznaczyć, iż pierwotniaki wykazują bardzo dużą zdolność do syntetyzowania różnych związków organicznych, są tanie i łatwe w hodowli, dzięki czemu w wielu laboratoriach służą do badań szeregu procesów biologicznych.