Obraz3

Ili Michał Kuziak

V.

Na zakończenie jeszcze jedna sprawa. Otóż w 111 cz. Dziadów, w ich fragmencie nazywanym przez niektórych badaczy „kuszeniem ks. Piotra”⁷⁹, pojawia się pytanie zadane duchownemu przez złego ducha: ,;A wiesz, w Apokalipsie co znaczy bestyja?” Pytanie to ma stanowić pokusę dla księdza, pokusę poznania przyszłości, która jest znamienna na przykład dla Konrada. Trzeba w tym miejscu choćby potrącić o ważny i charakterystyczny dla dzieła Mickiewicza - wspomniany już - temat poznania.

Wydaje się, że temat ów jest naznaczony u romantyka specyficzną ambi walencją. Z jednej strony zaznacza się u niego pragnienie poznania, przeniknięcia tajemnicy, zwłaszcza historii, z drugiej natomiast lęk przed możliwością zbłądzenia w trakcie tego doświadczenia . Obawy powoduje wpływ człowieka na poznanie, niebezpieczeństwo skażenia go przez pierwiastek podmiotowy. Także Apokalipsa św. Jana wyraźnie przestrzega przed deformowaniem jej przekazu, dodawaniem czy ujmowaniem jego fragmentów⁸¹. Ślady tych obaw widoczne są i w prelekcjach. Mickiewicz jest przecież - w porównaniu z innymi twórcami romantycznych apokalips - raczej umiarkowanym prorokiem, raczej nawołuje do rewolucji, niż mówi o kształcie przyszłości. Jak stwierdza, „Bóg odsłania swe tajemnice człowiekowi o tyle jedynie, o ile człowiek zasługuje na to czystością intencji" [XI, 424]; i tylko takie - wyraźnie pochodzące od Stwórcy - poznanie jest wartościowe. Czy kreując apokalipsę w IV kursie prelekcji, Mickiewicz był pewien właśnie takiego pochodzenia swojego przekazu? Na to pytanie nie znajdziemy odpowiedzi, ale zapewne właśnie takie pytania są najciekawsze.

I jeszcze jedna ważna rzecz. Otóż, jak zauważył Pigoń⁸², Mickiewicz mówiąc w College dc France o nadchodzącym przełomie i realizacji znaków Apokalipsy, nic ujawnił, że to dopiero draga pieczęć zostaje zerwana (dzięki Towiańskiemu) - nie mówił także, jak wspomniałem - o katastrofach mających towarzyszyć odkrywaniu tajemnic kolejnych pieczęci - choć można dodać, że jednak mówił on o przyszłych tajemnicach, na przyjęcie których ludzkość może dopiero przygotowywać się, nie może ich natomiast jeszcze poznać⁸³.

" 3L Majchruwtki, Kuszenie Księdza Piotra, w. „Dziach " Adama Mickiewicza. Poemat. Adaptacje. Tra• dycjt, raL B. Dopart, Koków 1999.

3 Problemem tym zajmuje SC M. ĆtóU-Koryrowska (Zagadnienie poznania w „Dziadach", w: O Mickiewiczu i Słowackim, Knk6w 1999). Piwę o tej kwestii ttkft w Szkicu „Broń mnie przed sobą samym . | Mkklewkza (Próba Interpretacji), jtuch literacki** 1998, r~ 1.

“ Zob. Ap.22,18.

^c Zob. S. Pigoń, &l cyt, v W.

B Zob. (XI4901 Wtkiaae w pracy wątki rozwijam w: M. Kuziak, Wielka Całość. Dyskursy kulturowe Midtirwfcni, Słuptk 2006.

Jarosław Ławski (Białystok)

ROSYJSKA APOKALIPSA.

O KONRADZIE WALLENRODZIE ADAMA MICKIEWICZA

/ Afekt najlepszemu nieprzyjaciel rozumowi Me panujesz mu. on lobie panuje. Ani gniewem, ani łagodnością nie przesadzaj, ale mierności potrzeba, bo zbłądzisz. Kio mniej afektu ma, więcej rozumu.

II. Budowanie zgodnie z zasadami przebiega wolno. burzenie bez reguł szybko. Niewiele trzeba by burzyć, wiele, by dobrze czynić.

Andrzej Maksymilian Fredro

1. Biografia, raj manipulacji"'

Okrutnie, to wiemy, namieszał Konrad Wallenrod w świadomości XIX-wiecznych Sarmatów. Dodajmy: Sarmatów podbitych. Ledwie wydobyli się z otchłani czarnej, porozbiorowej rozpaczy', której signum są dla nas Treny Morclowskiego czy rozpacz Kniażnina, a już na horyzoncie jawiła sic myśl. obiecująca hurra wy zwo-liciclski czyn. Ledwie ruinę staropolskiej wiary w Opatrzność, wyobrażenia prowi-dencjalistycznc Polacy jęli przekuwać w pismach Jana Pawła Woronicza czy Kazimierza Brodzińskiego w ethos mesjański Chrystusowego posłannictwa, a już zjawił się Mickiewicz ze swą poezją obiecującą nie Bosko-narodową współpracę, synergię. ale zarazem indywidualistyczne i wspólnotowe doświadczenie bezwzględnej aktywności, nic liczącej się ni z niebem, ni z ziemskim kodeksem wartości. Nic tedy dziwnego, iż reakcja na poemat z 1828 roku, jak na ironię wydany w sercu diabelskiego Babilonu, w Petersburgu, w wydaniu drugim poprzedzony lojalrstyczną notą do cara, „ojca narodów-**, była albo - podług znakomitej formuły - ..hipnotyczna . albo - w przypadku oponentów- - histeryczna.

¹ A. M. Fredro, Moniu poliiico moraiia. Przestrogi politycsno-abycaafowe. w liuaKMM J. I. Jankowskiego oraz: /eon fngeniorum. Wizerunek umysłów i chmknrró* . w tłumaczeniu b\ J. GKhcbę. wyda ty E. }. Głębicka, E. UwciłłU. Winnwi 1909. s 191 (() i 233 (UJ.

¹ Okręt lenie Z. Bieńkowskiego; w: tegoż, PiiytjŁUr przeszłości Eseje. Wrocław 1996, s, 119. ^ł M. Janion, Zycie poimiertne Konrada Wallenroda, Warszawa 1990, t 2S-5i>. Fwdwnsi erg o -baoło-giczno-mcdyczncj deprecjacji oaobowańcr romantycznej” u Jana Nepomucena Mtlkra: S. Chwin. Ko-mantyzm i poszukiwanie .trzeciej drogC, „Tci*ty Drugie” 199*. JL 5. *. 79*101