Image0014

Abbasydów niezmiennie pozostawało stolicą Mezopotamii, będąc ciągle ważnym punktem militarnym oraz „przystankiem" na szlaku do Indii i na Daleki Wschód z racji strategicznego położenia. W 1127 roku zostało opanowane przez rodzinę ZankTdów i jej pierwszego znacznego przywódcę ^klm5da ad-DTn ZankT (ok. 1085-1146). Zainteresowanie Ibn al-Atlra Mosulem wzięło się zapewne z faktu wieloletniego tam pobytu i pewnej admiracji wobec ZankTdów.

„Historia atabegów Mosulu” to sprawnie napisane dzieło obejmujące chronologicznie czasy podbojów seldźuckich na Bliskim Wschodzie. Kronikarz rozpoczyna „Historię” od połowy lat osiemdziesiątych XI wieku, wprowadzając czytelnika w okoliczności sukcesów militarnych Seldżuków i wywodzącej się z nich rodziny ZankTdów. Jest to przede wszystkim historia, którą można określić jako lokalną. Rzecz jasna, najwięcej miejsca Ibn al-AlTr poświęcił dziejom najwybitniejszych przedstawicieli rodu z ZankTm oraz Nur ad-DTnem na czele, przynosząc garść cennych wiadomości dotyczących I krucjaty i zmagań z Frankami. Intrygi oraz meandry lokalnych interesów dziejopis znał z autopsji, tak więc nie poskąpił informacji w świadectwie skierowanym raczej do miejscowego środowiska. Układ dzieła jest chronologiczny, dość przejrzysty, pozbawiony isnady. Linia atabegów zankTdzkich w Mosulu utrzymała się nominalnie do 1234 roku, ale Ibn al-AtTr kończy o nich opowieść w 1211 roku (607 AH). Dzieło jest anonimowe, ale z jego treści wypływają szczegóły biografii autora i jego rodziny. Utwór przetrwał w późnej kopii. Wydanie z 1876 roku opublikowane w 2. części drugiego tomu Historiens Orientaux RHC zostało oparte na kopii sporządzonej pod koniec XVII wieku przez nieznanego maronitę, który wprawdzie przepisał tekst pięknie, ale nie przykładał specjalnej uwagi do właściwego umieszczania znaków diakrytycznych, co utrudnia poprawną lekcję. Rękopis jest przechowywany w Bibliothćque Nationale w Paryżu, pod sygnaturą 1898, dawniej 818

Fonds arab., stanowiąc część zbioru ministra Jean-Baptiste Colberta (1619-1683)²¹.

Drugie z dzieł Ibn al-Atlra to usd al-gaba fi ma rifat af-ęahaba, czyli „Lwy puszczy i wiadomości o Towarzyszach Proroka” (lub inne tłumaczenie: „Lwy leśnej gęstwiny”). Być może utwór ten powstał z typowych dla Arabów zainteresowań genealogią, a także z niesłabnącego wśród muzułmanów zainteresowania pierwocinami islamu. Jeszcze w okresie przedmuzułmańskim plemiona arabskie, co charakterystyczne dla grup niepiśmiennych lub bardzo oszczędnie posługujących się pismem, celowały w przechowywaniu wiadomości o przodkach w tzw. pamięci zbiorowej. Ujście tym pragmatycznym zainteresowaniom dał wpierw okres gahiliyya, a potem narodziny islamu oraz szczęśliwy czas podbojów, który wykreował wiele postaci, zdaniem im współczesnych - godnych naśladowania, z czasem idealizowanych i stawianych kolejnym pokoleniom za wzór postępowania moralnego, żołnierskiego lub religijnego. Obok tego była też grupa zainteresowana wyświetlaniem własnej genealogii z przyczyn politycznych. Genealogiczna bliskość z rodziną Proroka Muhammada, przynależność do niej lub posiadanie przodków wśród pierwszych wyznawców islamu mogło otworzyć drogę do kariery. W dobie narodzin islamu liczba zwolenników Mahometa nie była wielka. Termin Towarzysze Proroka (sahaba, 1. poj. sahabi ²²) związany został pierwotnie z wydarzeniem z roku 624, kiedy to Mahomet napadł wraz z podwładnymi na karawanę pod Badrem²³. Właśnie współuczestnicy (al-badriyyun) ²ⁱ Rękopis ten w zbiorach Colberta miał numer 4995. Wydanie i opis rękopisu RHC HOr. 1, s. 754-755 ; HOr. U, 2, s. 6-375; Catalogue 4666-6753, s. 341. Pracą tą. niezbyt udanie, zajął się francuski orientalista i sinolog Joseph de Guignes (1721-1800) w Notice et extrnites des manuscrits de la Biblioteque du Roi lues nu Comile..., Paris 1792.

¹² M. Muranyi, Sahaba. El, VIII, 827-829, tam również szczegółowe informacje na temat historii pojęcia i jego ewolucji; M. Muranyi, Die Prophetengenossen m der fruhislamischen Geschichte, Bonn 1973.

^M Bitwa pod Badrem miała miejsce 17 marca 624 roku (17 ramadSn 2 AH), pierwsza i najważniejsza bitwa dla wyznawców islamu, która przesądziła nie tylko o dalszej karierze politycznej Mahometa. Istnieje obszerna literatura dotycząca tego wydarzenia, w języku

XXVII