img003 (50)

J

4.2.1. WARTOŚCI DOŚWIADCZEŃ IOWĘ

Analizując teksty pod kątem tzw. wartości doświadczeńiowych, czyli wiedzy i poglądów dotyczących osiedli typu golec! community, należy zwrócić uwagę na trzy zasadnicze elementy. Pierwszym z nich jest sama zawartość prezentowanych tekstów. Kolejnym składnikiem analizy jest zidentyfikowanie uczestników - typów podmiotów zaangażowanych w opisywane sytuacje. Wreszcie ostatnim, ale zasadniczym, fragmentem analizy jest ukazanie roli języka - sposobów jego instrumentalnego wykorzystania dla osiągnięcia zamierzonych celów.

URYNKOWIENIE DYSKURSU I CO Z NIEGO WYNIKA Analiza dyskursu dotyczącego osiedli grodzonych w Polsce pozwala zauważyć wyraźną dominację tekstów reprezentujących pierwsze dwa typy, które określono jako informacyjny oraz opisowo-afirmują-cy. Przewaga ta powoduje poważne konsekwencje dla całej praktyki dyskursywnej. Oba rodzaje artykułów reprezentują bowiem zjawisko określane przez Normana Fairclougha jako urynkowienie dyskursu (Fairclough 1995), charakterystyczne dla kultur)' konsumpcyjnej lub promocyjnej (Featherstone 1991; Wernick 1991). Urynkowienie wywiera niezwykle istotny wpływ na kształtowanie dyskursu. Wiąże się bowiem z powszechną funkcją promocji i promowania jako komunikacyjną rolą dyskursu. Dyskursy, niezależnie od porządku, są w warunkach kultury' konsumpcyjnej używane jako narzędzia do sprzedaży dóbr, usług, organizacji, idei i ludzi. Zjawisko to prowadzi do poważnych konsekwencji - m.in. rekonstruując granice między porządkami dyskursu i praktykami dyskursywnymi¹ oraz instrumentalizując praktyki dyskursywne. Są one poddawane częstym manipulacjom dla osiągnięcia założonych celów o czysto rynkowym charakterze. Proces urynkowienia niesie za sobą poważne etyczne problemy związane z kwestią zaufania²: skoro tak wielki zakres dyskursu charakteryzuje się mniej lub bardziej promocyjnymi celami, jak możemy być pewni tego, co jest autentyczne? (co ważniejsze - przyp. J.G.) Problem zaufania jest związany z refleksyjnym tworzeniem swojej tożsamości w oparciu o wybory „stylów życia” projektowane w powiązaniu z promocją dóbr (Fairclough 1995: 139).

Urynkowienie dyskursu sprawia, że kreowany medialnie wize-runek osiedli ma niewiele wspólnego z ich rzeczywistym wyglądem czy pełnionymi przez nie funkcjami. Stąd poświęcenie szczególnej uwagi artykułom o charakterze ogłoszeniowym nie wynika wyłącznie z ilościowej i objętościowej dominacji tego typu tekstów (stanowią 60% całości dyskursu), ale przede wszystkim z powodu ich kluczowej roli w kształtowaniu niekompletnego, a czasami wręcz zafałszowanego wizerunku osiedli.

DOMINUJĄCE RAMY

Analizując teksty, które ukazały się w ciągu ostatnich kilkunastu lat, można w nich wyodrębnić (niezależnie od tego, który z wcześniej wymienionych typów reprezentuje dany artykuł) kilka zasadniczych ram³, występujących oddzielnie lub współwystępujących w różnych konfiguracjach⁴. Najpopularniejsze z nich dotyczą samych przyczyn grodzenia: to znaczy potrzeby bezpieczeństwa oraz potrzeby prestiżu.

Rama lęku i bezpieczeństwa jest najczęściej przywoływaną ramą wyjaśniającą decyzje indywidualne oraz strategie sprzedaży deweloperów. Stanowi często temat przewodni tekstów, zapewniający ich spójność wewnętrzną oraz spajający różne teksty. Motyw ten pojawia się jako samodzielne wyjaśnienie lub współwystępuje obok motywów prestiżu. Konieczność zapewnienia bezpieczeństwa nie jest raczej pod-

147

1

I3S Norman Fairclough analizuje w cytowanej tu pracy stopień urynkowienia uniwersytetu, wskazując, jak styl reklamy został skutecznie zaadaptowany w sferze usług publicznych.

2

Podważenie autentyczności prowadzi do jeszcze głębszych konsekwencji: w sytuacji powszechności tego typu dyskursu trudno nie być zaangażowanym w jego wytwarzanie.

3

   Ramę definiuję za Normanem Faircloughiem szeroko, jako „wszystko to, co może figurować jako temat, rodzaj czy odnośnik działania [...). Ramy mogą reprezentować typy osób, inne ożywione i nieożywione byty, procesy czy abstrakcyjne pojęcia. Mogą się także odnosić do złożonych procesów, serii wydarzeń angażujących kombinacje tych bytów” (Fairclough I9S9: 158-159. por. LakofT 2004). Pojęcie rani w metodologii socjologii pochodzi jednak od Ervinga Goffmana (Goffman I9S6).

4

   W celu ukazania natężenia i współwystępowania wszystkich motywów, w tabeli artykułów (załącznik nr 3) znajduje się kolumna, w której (podobnie jak w przypadku typów artykułów) zawarłem informacje dotyczące ram obecnych w każdym analizowanym tekście.