img078 (22)

właściwej szkole. Charakterystyka dziecka wykazującego niedostosowanie społeczne lub trudności w nauce jest pomocna przy określaniu ich przyczyn oraz podejmowaniu postępowania psychokorekcyjnego. Charakterystyka ucznia, kończącego szkołę podstawową lub średnią, ułatwia udzielenie mu trafnej porady zawodowej.

W powyższych przypadkach charakterystyki są zazwyczaj opracowywane przez nauczyciela-wychowawcę, który zna dobrze danego ucznia. Psycholog Ijub pedagog szkolny opiera się na informacjach zawartych w tych charakterystykach, przeprowadza niezbędne badania, opracowuje diagnozę przypadku oraz formułuje wskazania dotyczące dalszego postępowania wychowawczego lub psychokorekcyjnego.

2.. Zasady opracowywania charakterystyk

Podstawowy walor poprawnie opracowanej charakterystyki stanowi jej obiektywizm. Charakterystyka jest obiektywna, gdy odzwierciedla zachowanie się danego dziecka oraz zawiera trafny obraz struktury jego osobowości. Obiektywizm wymaga unikania formułowania wszelkich subiektywnych oraz nienależycie sprawdzonych sądów mogących być następstwem braku wystarczających materiałów rzeczowych lub wynikających z osobistych nastawień opracowujących charakterystykę. Z brakiem obiektywizmu spotykamy się nieraz wtedy, gdy nauczyciel wydaje negatywną opinię o uczniu, z którym miał jakieś konflikty lub nieporozumienia, albo też gdy pozytywnie ocenia ucznia, którego darzy sympatią lub ma osobiste kontakty z jego rodzicami.

Obiektywizmowi sprzyja zebranie dużej ilości materiałów rzeczowych stanowiących źródło opracowania charakterystyki. Materiały te powinny być gromadzone w miarę możności za pomocą różnych metod. Zasadniczą rolę pełnią tu obserwacje pozwalające na dokładne poznanie zachowania się dziecka. Przy opracowywaniu charakterystyki są ponadto przydatne materiały zebrane za pomocą wywiadu, analizy wytworów działania i dokumentacji szkolnej . Nieraz wykorzystujemy również wyniki badań psychometrycznych przeprowadzonych za pomocą testów i kwestionariuszy. Charakterystyka staje się tym dokładniejsza, im bogatsze materiały stanowią podstawę jej opracowania; oparta jedynie na dorywczych obserwacjach lub przypadkowych rozmowach nie pozwala na przedstawienie pełnego obrazu zachowania się dziecka oraz ukazanie struktury jego osobowości.

Pierwszym etapem opracowania charakterystyki jest dokonanie wstępnej selekcji mającej na celu eliminację materiałów zbędnych i bezwartościowych. Pozostałe materiały należy posegregować i uporządkować, przyjmując kryteria podziału dostosowane do planu charakterystyki.

Przy opracowywaniu charakterystyki ograniczamy się nieraz do wyszczególnienia głównych właściwości zachowania się lub składników osobowości danej jednostki. Charakterystyki bardziej dokładne są ilustrowane przykładami zaczerpniętymi z przeprowadzonych obserwacji, wywiadów lub też zgromadzonych za pomocą innych metod. Powołując się na właściwy przykład możemy go opisać lub wskazać na odpowiednią obserwację, wywiad lub inne materiały, zaznaczając w nawiasie: „patrz obserwacja z dnia...”, „patrz analiza zeszytów z języka polskiego” lub „patrz wywiad środowiskowy”.

W charakterystyce powinny być wyeksponowane szczególnie ważne właściwości zachowania się i struktury osobowości. Wymaga to zwrócenia uwagi na czynności typowe, powtarzające się, świadczące o głównych składnikach osobowości oraz jej strukturze. Nie można jednak pomijać drugorzędnych cech ze względu na to, że zarówno w wyniku ich spontanicznego rozwoju, jak też pod wpływem zamierzonego oddziaływania wychowawczego, mogą one przekształcać się w istotne składniki osobowości, wyznaczające zachowanie się danej osoby.

Należy oddzielić stwierdzenia diagnostyczne dotyczące zachowania się oraz struktury osobowości od wyjaśnień odnośnie do genezy ich powstania. Wyjaśnienia takie są potrzebne, mają one jednak zazwyczaj mniej lub bardziej hipotetyczny charakter. Dlatego trzeba je odróżnić od stwierdzeń dotyczących konkretnych faktów oraz wniosków będących ich podsumowaniem.

3. Rodzaje charakterystyk

Przyjmując różne kryteria podziału można wyróżnić szereg rodzajów charakterystyk dzieci i młodzieży. Są to charakterystyki:

—    zachowania się i osobowości,

—    cząstkowe i całościowe,

—    swobodne i opracowane według planu,

—    opisowe i przyczynowe.

Uwzględniając ich przedmiot, wyróżniamy charakterystyki zachowania się i charakterystyki osobowości. Charakterystyka zachowania się zawiera podsumowanie zaobserwowanych faktów, biorąc pod uwagę ich główne rodzaje oraz częstość występowania. Spotykamy się w niej m.in. ze stwierdzeniem, że dziecko często zgłasza się na lekcji do odpowiedzi, poprawnie wysławia się, posiada bogaty zasób słów, często uczestniczy

155