img014

W późniejszym okresie maleje zainteresowanie pracą i możliwości jej wykonywania. Zdaniem D. B. Bromleya, zarówno kobiety, jak i mężczyźni zwykle szybko przystosowują się do emerytury. Według M. Susułowskiej można mówić o złej i dobrej adaptacji do emerytury. Dobra adaptacja polega na przyjęciu starzenia się jako normalnego procesu, a przejście na emeryturę jako zasłużonego odpoczynku po latach pracy. Jej miarą jest też aktywność (dostosowana do możliwości człowieka) i umiejętność wypełniania sobie czasu wolnego, jak również realistyczna percepcja swojej sytuacji oraz dostosowanie trybu życia i planów do zmienionych warunków, utrzymywanie kontaktów z innymi, podejmowanie zajęć i kontynuacja zainteresowań. Zła adaptacja wyraża się w poczuciu niepotrzebności, w złym nastroju i trudnościach w wypełnianiu czasu wolnego. Uwarunkowania dobrej adaptacji są różnorodne. M. Susułowska uważa, że poziom wykształcenia i typ wykonywanej pracy pośrednio wpływa na adaptację do emerytury, w pewien sposób łącząc się z dobrym przystosowaniem. Za inny czynnik uznaje ona posiadanie jakiegoś „hobby”. D. B. Bromłey i M. Susułowska widzą także związek pomiędzy adaptacją a płcią emeryta. Stwierdzają, że przejście na emeryturę jest znoszone lepiej przez kobiety niż przez mężczyzn, co wiążą z różnymi sposobami wypełniania przez nich ról. Kobiety z reguły więcej czasu poświęcają rolom związanym z rodziną, a emerytura daje im większą ilość czasu dla rodziny i domu. Natomiast mężczyźni bardziej angażują się w pracę zawodową, której utrata łączy się często z obniżeniem zadowolenia z realizacji siebie i prestiżu społecznego czy nawet z utratą autorytetu w rodzinie (wynikającą ze zmniejszających się dochodów). Czynnikiem, który decyduje o dobrej lub złej adaptacji może być także stan zdrowia. Gdy stan zdrowia nie jest dobry i praca przychodzi z trudem, to przejście na emeryturę przeżywa się łagodniej (zwłaszcza jeśli osoba starsza posiada dobrą sytuację finansową) niż przy dobrym zdrowiu. Ponadto przystosowanie przebiega łatwiej, gdy ludzie wiedzą, co będą robili i jak wypełnią sobie dzień po zaprzestaniu pracy zawodowej, a także, gdy starają się korzystać z wolnego czasu i uzyskanej swobody. Warunkiem dobrej adaptacji jest również pozytywny stosunek społeczeństwa do osób starszych. Uważa się także, że szybkość przystosowania do życia bez pracy uwarunkowana jest sposobem jej zaprzestania. Jeśli rozstanie z pracą było wynikiem dobrowolnej decyzji osoby starszej, to proces ten przebiega łatwiej, jeśli zaś odeszła ona z pracy wbrew swej woli, to adaptacja trwa dłużej i trudniej¹.

W celu ułatwienia adaptacji do emerytury gerontologowie proponują, aby proces wycofywania się z pracy odbywał się stopniowo, bez nagłej zmiany w trybie życia, np. poprzez stopniowe przekazywanie obowiązków, zatrudnianie się na część etatu, rozwijanie zainteresowań pozazawodowych, posiadanie

Ciupy koleżeńskiej spoza kręgu zawodowego. 1’ostulują także, aby stworzyi emerytom możliwość kontynuowania pracy zawodowej (na innym stanowi akii, poprzez przekwalifikowanie, kształcenie ustawiczne). Jeżeli nie mi możliwości kontynuowania pracy, należy podjąć sensowną aktywność, najle piej społeczną, która wypełni wolny czas. Działalność ta stwarza szansi imorealizacji, daje satysfakcję i poczucie własnej wartości. Dzięki aktyw ilości społecznej, jak również dzięki np. twórczości artystycznej, świadome im posiadania dzieci i wnuków oraz możliwości przekazania w spadku okre Innych dóbr materialnych, ludzie starsi mogą poczuć się potrzebni i ważni co znacznie ułatwi ich adaptację do emerytury. Gerontologowie zachęcaji także ludzi starszych do utrzymywania kontaktów z zakładem pracy, dba ma o prestiż swojej generacji w środowisku lokalnym, brania udziału w sa nierządach mieszkańców i w różnych związkach. Widzą w osobach star M/.ych współpracowników pomocy społecznej, aktywistów grup samopomocy potencjalnych wolontariuszy i nieformalnych opiekunów⁹⁴.

Z uwagi na to, że wielu ludzi nie dość wcześnie uświadamia sobie trud uońci wiążące się z emeryturą i wchodzi w ten okres nie będąc dostateczni przygotowanym, a w konsekwencji często przeżywa ogromny stres, gerontc logowie postulują konieczność wcześniejszego przygotowania się do okres emerytalnego. Przygotowanie to obejmować powinno przygotowanie ekonc mic/.ne (wyrabianie umiejętności odpowiedniego gospodarowania środkarr finansowymi, oszczędzanie - w tym przystąpienie do prywatnych ubezpie rżeń emerytalnych - zapewnienie sobie mieszkania na starość i opieki zdrc wolnej) oraz przygotowanie do aktywnego wypełniania czasu wolnego (wyrąbie mc odpowiednich postaw, nawyków, rozwijanie zainteresowań hobbystycznycl zbieranie informacji o możliwości rozwijania zainteresowań, stopniowe zmienić nic sposobu życia, przechodząc do nowej równowagi między wycofaniem si

^!M N. Coni, W. Davison, S. Webster, dz. cyt., s. 28; L. Dyczewski, Ludzie starzy.. U :i:)-35; L. Frąckiewicz, Karta praw..., s. 34-44; J. Kocemba, G. Kolomyjska, dz. cyl u MO; M. Susułowska, Niektóre aspekty pracy zawodowej..., s. 122; H. Szwarc, T. Wolańsk T l.obożewicz, dz. cyt. s. 42; B. Urbaniak, Praca zawodowa po przejściu na emerytur Społeczno-ekonomiczne przesłanki powrotu emerytów do aktywnego życia zawodowego. Łóc 11)98, s. 288-319; tejże, Rynek pracy wobec pracowników w starszym wieku. Doświadczeni krajów rozwiniętych gospodarczo. „Polityka Społeczna”, 1999, nr 9, s. 23. Pozytywną ro aktywności zawodowej ludzi starszych podkreśla się w wielu publikacjach, stwierdzając, : przynosi ona korzyść osobie starszej (zaspokajając jej potrzebę uzyskiwania dodatkowy! dochodów, potrzebę pracy i samorealizacji, potrzebę aktywności i udziału w życiu społec nym, a pośrednio wiele innych potrzeb) i pracodawcy (który może liczyć z reguły na s mionnego, odpowiedzialnego i punktualnego pracownika, przekazującego pozostałym swo doświadczenie zawodowe) - M. Kielar, Potrzeby w zakresie opieki..., s. 565; H. Worać Knrdas, Wiek a pełnienie rół..., s. 78. Gerontologowie podkreślają jednak, że pozostawień człowieka w jego dotychczasowym miejscu pracy wymaga wprowadzenia jednego z dwói rozwiązań - przystosowania dotychczasowego miejsca pracy do możliwości starego praco' inka lub przeniesienia go na nowe stanowisko, przy czym w pierwszym rozwiązaniu nale: przeprowadzić rewizję metod pracy, zmniejszyć wymagania i czas pracy, zwiększyć jej koi liirt D. Jastrzębska, Pracownicy socjalni..., s. 30; S. Kowalik, Pedagogiczne probłemy. ii 285; 1. Muchnicka-Djakow, Człowiek starszy..., s. 149; W. Pędich, Ludzie starzy..., s. 19.

c

1

D. B. Bromley, dz. cyt., s. 86- 92; G. Garrett, dz. cyt., s. 39; B. Z. Małecka, Elementy gerontologii..., s. 54-61; I. Muchnicka-Djakow, Człowiek starszy..., s. 150; M. Susułowska, Niektóre aspekty pracy zawodowej..., s. 120-125.