img228 (19)

wany, a w porzuconym plastrze nie pozostaje ani czerw, ani miód. Rozpoczęcie wędrówki sygnalizowane jest poprzez tańce wędrowne, wykonywane na powierzchni grona pszczół. Wskazują one kierunek przyszłej wędrówki. Świszczące biegi pojedynczych pszczół informują o rozpoczęciu wędrówki.

W Sri Lance obserwowano roje, które w swych wędrówkach pokonywały 150-200 km. Tak duża odległość do nowego miejsca gniazdowania pokonywana jest wieloma etapami, z przerwami wynoszącymi 1-2 dni. Na tych „stacjach postojowych” rój wiąże się nisko podłoża i nie buduje plastra, pszczoły zbierają jednak nektar. Odległość pomiędzy miejscami odpoczynku wynosi od 200 ni do 5 km. Wędrówka na odległość, która zajęłaby w bezpośrednim locie 5-10 h, wymaga całego miesiąca.

Sezonowe wędrówki pszczoły olbrzymiej na duże odległości, podobnie jak wędrówki ptaków, pozostawiają wiele pytań, na które nie ma jeszcze odpowiedzi. Pomijając pytania dotyczące głównie orientacji, nie ma pełnej jasności co do samej przyczyny wędrówek. Pewną rolę odgrywają czynniki środowiska, jak oferta zabezpieczenia miejsc gniazdowania w nektar i wodę. Istnieją także informacje, iż zachowanie to ma swoje genetyczne uwarunkowania. Rodziny A.dor-sata przetrzymywane w stałych warunkach (temperatura, fazy światła i ciemności, pożywienie, wilgotność) klimatyzowanej hali lotów, przerywały po każdych kilku miesiącach czerwienie i opuszczały plaster, aby przenieść się do innego kąta hali; w końcu rozpoczynały czerwić tam od nowa.

Pszczoła olbrzymia gniazduje w miejscach, z których widoczne jest słońce lub przynajmniej część nieboskłonu. Jest to niezbędne do porozumiewania się przy pomocy tańców, które w swoim tempie i rytmie, podobne są do tańców naszych pszczół. Oznacza to, że mogą one informować się wzajemnie o pożytkach znacznie oddalonych od gniazda, oraz że te wielkie owady wyspecjalizowały się w wylatywaniu po pożytek na odległość nawet 5 km. To tłumaczy, dlaczego o połowę mniejsze pszczoły karłowate wypędzają z pożytku olbrzymie. Jeśli konkurencja dokucza temu ostatniemu gatunkowi, odlatują w poszukiwaniu bardziej spokojnych i oddalonych pożytków. Odwrotnie zaś pszczoły karłowate są zdeterminowane, aby wykorzystać każde źródło pożytku w pobliżu swego gniazda. Aktywność lotna z tańcami werbującymi kontynuowana jest podczas zapadania ciemności, a także w jasne noce. Życie nocne tej pszczoły jest tak wyraźne poprzez wabiące działanie lamp na ulicach i w budynkach.

Przez długi czas uważano, iż pszczoły tego gatunku nie zakładają mateczników, a stosunkowo niewielkie matki wygryzają się z normalnych komórek pszczelich. Okazało się jednak, iż zakładają one podobne jak u pszczoły wschodniej mateczniki, na brzegu plastra, w jednym rzędzie, do 5-12 sztuk, które są w połowie zagłębione w plastrze (Ryc. 2.1.2.4.e.). Komórki trutowe są rozsiane pomiędzy pszczelimi, oba rodzaje są tej samej wielkości, różnica polega jedynie na bardziej wypukłym wieczku na poczwarkach trutowych. Wygryzione trutnie gromadzą się w górnej części plastra, ukryte pomiędzy robotnicami.

Rójka (ta typowa, w której rodzina dzieli się) ma zupełnie inny przebieg niż u naszych pszczół. Nie tworzą one grona rojowego w pobliżu macierzaka.

Wielokrotnie formuje się on podczas bardzo żywotnych lotów młodych pszczół, które nagle wylatują w określonym kierunku, i równie nagle wracają. Po pewnym czasie powracających pszczół jest coraz mniej, najprawdopodobniej zwiadowczynie udają się do nowego miejsca gniazdowania, aż

, , _w ...    .    .    ...    ... w końcu loty w tym kie-

Kyc. 2.1.2.4.e. Mateczniki na skraju w dolnej części pla- ,    , .    .    _ ,.

, ,    . , _D .    runku zupełnie ustają. Roj

stra A.dorsata (wg Ruttnera)    ^K    j

zakłada nowe gniazdo

w niewielkiej odległości od macierzaka. W jednym przypadku obserwowano 500 metrową odległość.

Obok rojów pszczoła ta wytwarza odkłady. Ten sposób rozmnażania nie jest znany u pozostałych gatunków Apis, a przebieg tego procesu można porównać z podobnym u pszczół bezżądłych. Polega on na stopniowym tworzeniu odkładu w bliskiej odległości od macierzaka. W odległości około 1 m od plastra macierzystego powstaje niewielkie grono rojowe, które buduje zaczątek nowego plastra. Najprawdopodobniej w tym siostrzanym gronie znajduje się młoda matka. Przez wiele kolejnych dni odbywa się ożywiona wymiana „na piechotę” pomiędzy macierza-kiem a odkładem, aż do czasu, gdy ten ostatni stanie się całkowicie samodzielny.

Loty trutni obserwowano w Sri Lance w późnych godzinach popołudniowych, krótko przed zmierzchem. Nie trwają one dłużej niż pół godziny. Truteń produkuje około 2,5 min plemników (1/4 ilości produkowanej przez trutnia A.mellifera). W zbiorniczku nasiennym matki A.dorsata znaleziono 3,7 min plemników, co dowodzi wielokrotnej kopulacji. Budowa aparatu kopulacyjnego pozwala sądzić, iż w czasie kopulacji plemniki dostają się do jajowodu, a dopiero stąd wędrują do zbiorniczka nasiennego.

Jeśli w rodzinie zaginie matka, pszczoły mogą odciągnąć mateczniki ratunkowe, gdy jest w gnieździe młody czerw. W rodzinie bezmatecznej szybko rozpoczynają składanie jaj trutówki. Mają one duże jajniki, zbudowane z 15-60 rurek jajnikowych w jednym jajniku. Jest to bez wątpienia dowód głębokiego stopnia zaawansowania organizacji socjalnej.