img809

Każdy poziom opisu dysponuje swoimi własnymi, specyficznymi pojęciami. Tak więc w semantyce funkcjonuje specjalny termin sygnalizujący znaczenie całego zdania, a mianowicie sąd (proposition), czyli zdanie w sensie logicznym. Podczas gdy analiza syntaktyczna koncentruje się na formalnej strukturze zdania, semantyka bada raczej strukturę sądów, a zwłaszcza relacje między różnymi sądami zawartymi w tekście. Podobnie jak i na innych poziomach analizy, tak i tutaj napotykamy założenie relacyjności dyskursu: sądy podlegają oddziaływaniom ze strony innych, poprzedzających je sądów. Nie trzeba zresztą być specjalistą z zakresu lingwistyki tekstu, by wiedzieć, że znaczenie zdania zależy od tego, co powiedziano (pomyślano) wcześniej.

Niewątpliwie kluczową rolę w takich badaniach odgrywa też semantyczne pojęcie koherencji: w jaki sposób znaczenia zdań - czyli sądy - zgadzają się ze sobą? Możemy rozpatrywać takie mechanizmy koherencyjne w odniesieniu do zdań bezpośrednio ze sobą sąsiadujących (analiza mikrozjawisk), ale też w związku ze znaczeniem dyskursu jako całości (analiza makrozjawisk). W obu przypadkach wyjaśniamy, co właściwie zapewnia komunikatowi sensowność oraz czym dyskurs różni się od dowolnego (niekoherentnego) ciągu zdań.

Na poziomie mikro, relacje znaczeniowe między sądami są uzależnione od szeregu warunków koherencyjnych. Relacje te mogą być natury funkcjonalnej. Dany sąd może funkcjonować jako uszczegółowienie, uogólnienie, ilustracja lub przeciwstawienie w stosunku do poprzedzającego go sądu. W prostej sekwencji, jak choćby: „Janek się spóźnił. On się zawsze spóźnia”, drugie zdanie zawiera sąd, który jest uogólnieniem sądu wyrażonego w zdaniu pierwszym.

Typowym przykładem innej relacji funkcjonalnej jest uszczegółowienie, które codziennie spotykamy w wiadomościach. Zwykle zaczynają się one od zdania wyrażającego pewien bardzo ogólny sąd (w nagłówku albo podtytule), po którym następują zdania zawierające coraz bardziej drobiazgowe uzupełnienia. Podobnie rozdziały w tej książce często wykorzystują funkcjonalną relację egzemplifikacji: po wymienieniu jakiejś ogólnej cechy dyskursu zwykle podaje się jeden lub kilka ilustrujących ją przykładów (jak to zrobiłem w poprzednim podrozdziale).

Również semantyczna analiza dyskursu może rozpatrywać, jak znaczenie i informacja zostają uwydatnione oraz podkreślone (emphasized), a także umieszczone w lub poza centrum uwagi (focus). Poza tym, zależnie od ich dyskursywnego „środowiska”, znaczenia mogą funkcjonować jako temat (itopie) zdania, czyli mogą wskazywać, o czym jest zdanie. A zatem, w poprzednim przykładzie, pojęcie „Janek” (wyrażone słowami „Janek” i „on”) jest tematem dwóch zdań. We wszystkich tych sytuacjach różne funkcje znaczenia zależą od znaczeń i informacji zawartych we wcześniejszych partiach dyskursu, a także od kontekstu (lub może raczej od wiedzy, jaką uczestnicy komunikacji wnoszą do wypowiedzi lub otrzymują z niej).

18