img878 (3)

64 Aspekty mitu

Choktaw wierzą, że Świat zostanie zniszczony przez ogień, ale duchy powrócą, kości znów okryją się ciałem, a przywróceni do życia zamieszkają ponownie na swych dawnych terytoriach^{1 2}. Podobny mit można odnaleźć u Eskimosów: ludzie odrodzą się ze swych kości (wierzenie typowe dla kultur łowieckich)³. Wiara, że katastrofa jest nieuniknioną konsekwencją starzenia się i wyniszczenia Świata, wydaje się zresztą dość rozpowszechniona. Według Cherokce, „kiedy świat będzie stary i wyniszczony, ludzie poumierają, zerwą się liny i ziemia runie do Oceanu” (Ziemia przedstawiana jest jako wielka wyspa zwisająca z nieboskłonu na czterech linach)⁴. W micie Maidu Earth Maker zapewnia parę, którą stworzył: „Gdy świat będzie zbyt wyniszczony, zbuduję go od nowa, a kiedy skończę, wy narodzicie się ponownie”⁵. Jeden z głównych mitów kostnogonicznych Kato, plemienia Athapasca, zaczyna się od opisu stworzenia nowego Nieba, mającego zastąpić stare, którego upadek wydaje się nieuchronny⁶. Jak zauważył Alexander odnośnie do mitów kosmogonicznych z wybrzeża Pacyfiku:

Wydaje się, że wiele opowieści dotyczących stworzenia faktycznie sprowadza się do tradycji związanych z od-tworze-nicin ziemi po wielkiej katastrofie, a jednak niektóre mity przywołują zarówno stworzenie, jak i od-tworzenie⁷.

W sumie wspomniane mity o Końcu Świata sugerując bardziej lub mniej wyraźnie od-tworzenie nowego Wszechświata wyrażają tę samą archaiczną i niezwykle rozpowszechnioną ideę stopniowej „degradacji” Kosmosu, zgodnie z którą konieczne jest jego zniszczenie i cykliczne od-two-rzenie. To z tych właśnie mitów o końcowej katastrofie, która ma być zarazem znakiem zapowiadającym nieuchronne od-tworzenie Świata, pochodzą i rozwijają się ruchy profetyczne i milenarystyczne w obrębie społeczeństw pierwotnych. Powrócimy jeszcze do tych pierwotnych milena-ryzmów, albowiem współcześnie — obok chiliazmu marksistowskiego — stanowią one jedyne pozytywne wartościowanie mitu o Końcu Świata. Najpierw jednak należy pokrótce przypomnieć, jakie było miejsce mitu o Końcu Świata w religiach bardziej złożonych.

Koniec świata w religiach Wschodu

Jest bardzo prawdopodobne, że hipoteza zniszczenia świata (pralaja) znana już była w czasach wedyjskich (Athar-waweda X, 8, 39-40). Powszechna pożoga (ragnarók), po której nastąpi nowe stworzenie, występuje także w mitologii germańskiej. Wydaje się więc, że mit o Końcu Świata znany był Indoeuropcjczykom. Nie tak dawno Stig Wikander udowodnił istnienie germańskiego mitu o eschatologicznej walce, który jest prawie identyczny z podobnymi opowieściami

1

American Mythológy, w: Mythologie of AU Races, dz. cyt., t. X, s. 223 i nast.

2

   A. Hodgson, Travels in Nortli America, s. 280; Brinton, The Myths aftlie New World, dz. cyt., s. 279-280.

3

   Brinton, The Myths of the New World, dz. cyt., s. 280: Ten z góry dmuchnie raz na kości mężczyzn, dwa razy na kości kobiet, a oni powstaną. Inna wersja mitu została opublikowana przez Boasa, The Central Eskimo, GRBEW 1888, s. 588 i nast. Por. Eliade, Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy [przełożył Krzysztof Kocjan, opracował naukowo Jerzy Tulisow, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1994, s. 167 i nast. — przyp. tłum.].

4

   Alexander, Nortli American Mytliology, dz. cyt., s. 60.

5

   Tamże, s. 219; por. tamże, s. 299-300 bibliografia dotycząca północnoamerykańskich mitów mówiących o potopach.

6

   Tamże, s. 222.

7

Tamże, s. 225. O mitach południowoamerykańskich dotyczących Końca Świata przez ogień lub wodę, por. P. Ehrenreich, Die Mythen undLegenden des Siidamerikanischen Umil ker, Berlin 1905, s. 30-31. O tradycjach południowoamerykańskich związanych z odrodzeniem Świata po katastrofie, zob. C. Levi-Strauss, w: „Bulletin ot the Bureau of American Ethnology”, t. CXLIII, 3, s. 347 (Bakairi), s. 369 (Namicuara).