img926 (2)

162 Aspekty mitu

wisko zakłada, że Ewangelia i inne pierwotne świadectwa przesiąknięte są „elementami mitologicznymi” (gdzie „mitologiczny” oznaczać ma „to, co nie może istnieć”). Fakt, że w Ewangeliach roi się od „elementów mitologicznych”, jest oczywistością. Co więcej, symbolika, Postacie i obrzędy pochodzenia żydowskiego i śródziemnomorskiego zostały bardzo wcześnie zasymilowane przez chrześcijaństwo. Przekonamy się później o znaczeniu tego podwójnego procesu, ju-daizacji” i „poganizacji” wczesnego chrześcijaństwa.

Dodajmy jeszcze, że częste występowanie w obrębie chrześcijaństwa symboliki i innych elementów kultów solar-nych oraz struktur typowych dla misteriów skłoniło niektórych uczonych do odrzucenia tezy o historycznej autentyczności osoby Jezusa. Uczeni ci zajęli stanowisko przeciwne niż na przykład Bultmann. Zamiast postulować istnienie postaci historycznej, o której — ze względu na warstwę „mitologii”, jaką bardzo szybko obrosła — nic nie możemy wiedzieć, głosili oni istnienie mitu, który został w sposób niedoskonały „uhistoryczniony” przez pierwsze pokolenia chrześcijan. Żeby wymienić tylko tych najbardziej nam współczesnych, od Arthura Drewsa (1909) i Petera Jensena (1906, 1909) po P.-L. Couchouda (1924), uczeni różnych orientacji i kompetencji pracowicie usiłowali odtworzyć „pierwotny mit”, z którego miała narodzić się zarówno sama postać Chrystusa, jak i całe chrześcijaństwo. Zresztą każdy uczony inaczej wyobraża sobie ten „pierwotny mit”. Niesłychanie interesujące byłoby przeanalizowanie tych rekonstrukcji — tyleż naukowych, co i dość ryzykownych, zdradzają one bowiem rodzaj tęsknoty człowieka współczesnego za „mitycznym prawzorem”. (W wypadku P.-L. Couchouda egzaltacja na punkcie nie-historyczności mitu pociąga za sobą wyraźne ubóstwo faktograficzne.) Żadna z tych koncepcji nie została jednak zaakceptowana przez specjalistów.

Wreszcie trzecia trudność towarzysząca rozważaniu zagadnienia związków pomiędzy myśleniem mitycznym a chrześcijaństwem. Można ją sformułować w następujący sposób: jeśli chrześcijanie nie godzili się na to, aby widzieć w ich religii zeświecczony mythos z okresu hellenistycznego, to jaki jest stosunek chrześcijaństwa do żywego mitu — takiego, jaki znały społeczności archaiczne i tradycyjne? Jak się przekonamy, chrześcijaństwo w formie, w jakiej obecne było w życiu ludzi przez prawie dwa tysiące lat, nie może być całkowicie niezależne od myślenia mitycznego.

Historia i „zagadki” w ewangeliach

Przyjrzyjmy się teraz, w jaki sposób Ojcowie Kościoła starali się bronić przed atakami pogan i „heretyków” tezę

0    historycznej autentyczności osoby Jezusa. Kiedy pojawił się problem przedstawienia autentycznego życia Jezusa, to znaczy życia takiego, jakie znali i o którym opowiadali apostołowie, pierwsi teologowie Kościoła mieli do dyspozycji wiele krążących w różnych środowiskach tekstów i świadectw mówionych. Ojcowie dali dowód swego zmysłu krytycznego

1    wyczucia „historyczności”, odmawiając uznania apokryficznych Ewangelii i logia agrapha za dokumenty autentyczne. Równocześnie jednak, uznając nie jedną, lecz cztery Ewangelie\ zapoczątkowali długie spory w łonie Kościoła i ułatwili ataki niechrześcijanom. Tak oto dla wyjaśnienia i uzasadnienia różnic zachodzących między Ewangeliami synoptycznymi a Ewangelią św. Jana konieczna stała się egzegeza.

Kryzys egzegetyczny zapoczątkowany został w 137 roku przez Marcjona. Według niego istniała tylko jedna autentyczna Ewangelia, zrazu przekazywana ustnie, później zaś zredagowana i cierpliwie uzupełniana przez entuzjastycznych zwolenników judaizmu. Tą jedyną prawdziwą Ewangelią miała być okrojona przez Marcjona do tego, co uznał on za jej autentyczny rdzeń, Ewangelia św. Łukasza¹. Marcjon zastosował metodę łacińskich gramatyków, którzy chlubili się umiejętnością odróżniania mitologicznych naleciałości od

1

Jeśli chodzi o ciąg dalszy, zob. Grant, The Earliest Lives of Jesus. New York 1961, s. 10 i nast.