img910 (2)

130 Aspekty mitu

pełna chwały, ze snu upojenia, w jaki zapadłaś..., idź za mną w miejsce wysokie, gdzie przebywałaś na początku”¹. Pewien mandajski tekst opowiada o tym, jak Wysłannik niebiański obudził Adama i zwrócił się doń tymi słowy: „Przybyłem, aby cię pouczyć, Adamie, i aby uwolnić cię z tego świata. Nastaw ucha, słuchaj i ucz się, i powstań zwycięski w miejscu światła”². Pouczenie to zawiera także nakaz, aby już nigdy więcej nie zapadać w sen: „Nie śpij ani nie popadaj w odrętwienie, nie zapominaj, czym cię Pan obarczył”³.

Oczywiście podobne sformułowania odnaleźć można także w tekstach niegnostyckich. List do Efezjan (V, 14) zawiera następujący cytat z nieznanego autora:

Zbudź się, o śpiący i powstań z martwych, a zajaśnieje ci Chrystus⁴.

Motyw snu i przebudzenia odnaleźć można w literaturze hermetycznej. W Poimandresieczytamy: „O wy, zrodzeni z ziemi, którzy oddaliście się pijaństwu i snom i oddaliliście się od Boga — powróćcie do umiarkowania! wyzwólcie się od pijaństwa i zauroczenia niedorzecznymi snami!”⁵

Przypomnijmy, że przezwyciężenie snu i długie czuwanie są dość typowym elementem wszelkich prób inicjacyjnych — spotkać je można już w archaicznych stadiach kultury. U niektórych plemion australijskich ci, którzy mają być wtajemniczeni, albo nie mogą spać przez trzy noce, albo też nie mogą położyć się przed świtem⁶. Poszukując nieśmiertelności, sumeryjski heros Gilgamesz przybywa na wyspę, która należy do mitycznego Przodka o imieniu Utnapisztim. Na wyspie tej ma on czuwać przez sześć dni i sześć nocy, nie udaje mu się jednak przejść tej próby i tak traci szansę na osiągnięcie nieśmiertelności. W północnoamerykańskim micie w rodzaju mitu o Orfeuszu i Eurydyce mężczyźnie udaje się zstąpić do świata podziemnego, gdzie znajduje swą dopiero co zmarłą małżonkę. Władca świata podziemnego obiecuje mu, że będzie mógł zabrać ją ze sobą na ziemię, jeśli będzie w stanie czuwać całą noc. Jednakże mężczyźnie temu dwukrotnie, choć spał on w ciągu dnia, by nie być nocą zmęczony, nie udaje się dotrwać do świtu, musi więc wrócić na Ziemię sam⁷.

Widzimy zatem, że przezwyciężyć sen to nie tylko tryumfować nad zmęczeniem fizycznym, lecz przede wszystkim dać również dowód swojej mocy duchowej. Pozostać rześkim, być w pełni świadomym, obecnym w świecie ducha. Jezus nie przestawał nakazywać swym uczniom, by czuwali⁸. Właśnie dlatego, że uczniowie nie byli w stanie czuwać razem z Jezusem, szczególnie tragiczna była noc w ogrodzie Getse-mani: „Smutna jest dusza moja aż do śmierci; zostańcie tu i czuwajcie ze Mną!”⁹. Lecz gdy powrócił on, zastał ich śpiących. Rzekł więc do Piotra: „Tak, jednej godziny nie mogliście czuwać ze Mną”¹⁰. „Czuwajcie i módlcie się” — nakazuje im znowu. Na próżno; powróciwszy „znów zastał ich śpiących, bo oczy ich były senne”¹¹.

Również więc i tym razem czuwanie, które miało służyć wtajemniczeniu, okazało się czymś ponad ludzkie siły.

1

   Tamże, s. 83.

2

   Tamże, s. 84.

3

   Tamże, s. 84.

4

   Przełożył o. Augustyn Jankowski OSB. Biblia Tysiąclecia. [Przyp. wyd. poi.]

5

   Corpus Hermeticum, I, 27 i nast.; Jonas, The Gnostic Religion, dz. cyt., s. 86.

6

   Por. Eliade, Naissances mystiąues, dz. cyt., s. 44.

7

   Por. M. Eliadc, Szamanizm i archaiczne techniki ekstazy, dz. cyt., s. 307 i nast.

8

   Zob. np. Mt XXIV, 42.

9

   Mt XXVI, 38. Przełożył o. Walenty Prokulski TJ. Biblia Tysiąclecia. [Przyp. wyd. poi.]

10

   Mt XXVI, 40. Przełożył o. Walenty Prokulski TJ. Biblia Tysiąclecia. [Przyp. wyd. poi.]

11

⁵¹¹ Mt XXVI, 41 —43. Przełożył o. Walenty Prokulski TJ. Biblia Tysiąclecia [przyp. wyd. poi.]. Por. Mk, XIV, 34 i nast.; ZA-XXII, 46.