IMGP6657

MIROSŁAWA WOJTCZAK

Chińskie malarstwo na „papierze ryżowym" tsu-so. Technika wykonania i konserwacja

Obrazki na tzw. „papierze ryżowym" są bardzo ciekawym i stosunkowo rzadkim rodzajem zabytków malarstwa występującym w naszych muzeach, rzadko udostępnianym i eksponowanym. Ciekawym nie tylko ze względu na przedstawione na nich obrazy, ale także ze względu na podłoże malarskie, którym jest odpowiednio uformowany rdzeń drzewa Aralia papyrijera. Angielska nazwa tego podłoża malarskiego to pith paper. Popularna nazwa „papier ryżowy”, z niem. Re-ispapier, wywoływała i nadal wywołuje szereg niejasności i nieporozumień. Wokół tego terminu powstawało wiele pomyłek. Sądzono, że rdzeń, z którego robi się „papier ryżowy”, pochodzi ze słomy ryżowej bądź z samych ziaren ryżu. Tę nazwę przyswoił sobie także cienki, biały papier produkowany przez Chińczyków z wybielonej słomy ryżowej, czy nazywany czasami w ten sposób produkowany w Japonii biały, długowłókni-sty papier z morwy. Jednakże ani jeden, ani drugi nie ma nic wspólnego z tongcao, tsu-so, kung-shu, czyli tzw. „papierem ryżowym”. Nieodpowiednia nazwa tego produktu (niewątpliwie zawierającego celulozę) powszechnie się jednak przyjęła.

W istocie „papier ryżowy” nie jest papierem ani materiałem zbliżonym do papieru¹. Otrzymuje się go z miękkiego, gąbczastego rdzenia pozyskiwanego z pnia niektórych krzewów rodziny Araliaceae (Aralia papyrifera, Tetrapanax papyrifeus). Jego rękodzielniczy wyrób - metodą skrawania po obwodzie - przypomina wytwarzanie forniru.

¹ D. Hunter, Papermaking. The History and Tech-nufue ef Ancient Craft, New York, 1978, s. 23--24, 533; M. Wojtczak, Charakterystyka technik wykonania wybranych typów zabytków sztuki wschodniej na papierze i tkaninie, [w.] Naukowe podstawy ochrony i konserwacji dziel sztuki oraz zabytków kultury materialnej, UMK, Toruń 1993,*. 334-345.

Nie wiadomo kiedy „papier ryżowy”, z którego tradycyjnie wykonywano sztuczne kwiaty, został wykorzystany jako rodzaj podłoża malarskiego². Literatura podaje, że w 1634 roku Sung Ying-hsing w książce „O chińskich zawodach” podaje sposób produkcji „papieru ryżowego”. Późniejsza wzmianka o tym „papierze” pojawia się w 1727 roku, kiedy to francuski misjonarz przebywający w Pekinie, M. d’Etrecolles pisząc list do swego przełożonego w Paryżu, omawia krótko taki „papier” i jego podstawowe zastosowanie, zwracając uwagę na podobieństwo rośliny, z której wytwarzano „papier ryżowy”, do trzciny cukrowej (?).

Według niektórych źródeł malarstwo na tsu-so, znane od czasów dynastii Jin (265--420 A.D.), nabrało w Chinach dużego znaczenia pod koniec XVIII i na początku XIX

² Wybrana literatura dotycząca „papieru ryżowego”: E. Bartelt, Ein Rispapier, das keins ist, Restau-ro, 1, 1989, s. 54—55; L. Bell, Papyrus, Tapa, Amate and Rice Paper: Papermaking in Afrka, the Pacific, Latin America and S.E. Asia, Oregon, USA, 1983, s. 103-131; C. Clunas, Chinese Ezport Watercolours, Victoria and Albert Museum, 1984, s. 76—81; B. Denderz-Lange, Dokumentacja konserwatorska czterech chińskich obrazków akwarelowych malowanych na „papierze ryżowym”, Toruń, UMK 1993, praca dyplomowa pod kier. M. Wojtczak; D. Hunter, PapermakiHg. The History and Technupte oj an Ancient Craft, New York 1978, s. 23-24,533; P. Jankins, Consermtion ofPith Paper; Paper Conservation News, 73, 1995, s. 12-13; I. Williams, Views Jrorn the West. Chinese Pith Paper Paintings, Arts of Asia 31 (5) 2001: 140-149; C. Rickman, Conse-rvation of Chinese Works of Art on Paper. Watercolours and Wallpapers. The Conserration cf Far Eastem Art. Conferen-ce IIC, Kyoto 1988, s. 44-51; Tsai, Fei Wen, Historical Background ofTetraparua Pith Paper Artifacts, ICOM Eth-nographic Conservation Newsletter 19, 1999, s. 6-10; S. Turner, The Book of Fine Paper, London. 1988 oraz

http://www.birdnature.com/mayl900/ricepaper.html; http://www.chinese-porcelain-art.com/Chinese-Waterco-lours.htm; httpyATTKJilxary.aHTTell.edu/, httpZ/wwwwebster-dićtionary.órg/definitiort^ith; http://www.hiih.harvard.edu/ Hbraries/Tetrap_exhibit/ChineseBotanical$.html; http: //www.artsofasianet.com/

TORUŃSKIE STUDIA O SZTUCE ORIENTU

Tom Ul

Toruń 1008